جشنواره فيلم كن امروز هفتاد و يكمين دوره خود را با نمايش تازه‌ترين ساخته اصغر فرهادي به عنوان فيلم افتتاحيه آغاز مي‌كند؛ جشنواره‌اي كه يكي از اصلي‌ترين حواشي آن به مد لباس، جواهر و نيز قايق‌هاي تفريحي و زنان و دختران مربوط مي‌شود و اين رويداد به ظاهر هنري را به يك شوي كامل تبديل مي‌كند. درباره اين رويداد فرهنگي غرب گفت‌وگويي با سعيد مستغاثي، پژوهشگر و كارشناس سينما انجام داده‌ايم.
جشنواره فيلم كن از آغاز پيدايشش در كوران جنگ دوم جهاني تا به حال فراز و نشيب‌هاي زيادي را پشت سر گذاشته و الان نزديك به سه دهه است كه لقب بزرگ‌ترين رويداد هنري اروپا را يدك مي‌كشد. كن چگونه به اين جايگاه رسيد؟
كن در واقع ويترين فرهنگي اتحاديه اروپاست و با پول اسپانسرها و كمپاني‌هاي وابسته به سرمايه‌داري جهاني مي‌چرخد. جشنواره كن در اصلي‌ترين مانيفست و اهدافش استقلال از سينماي هاليوود و هضم نشدن در آثار كمپاني‌هاي امريكايي را تعيين كرده بود. در دهه‌های 50 و 60 امريكا در حال بلعيدن تمام سالن‌هاي سينماي جهان بود و آنها مي‌خواستند هويت مستقلي براي خود تعريف كنند. اين مقابله البته ايدئولوژيك نبود. اصطلاح سينماي هنري در برابر سينماي تجاري هم از همان زمان شكل گرفت.
اصطلاحي كه نبايد آن را زياد دقيق تلقي كرد و از پشتوانه مفهومي معقولي هم برخوردار نيست.
تا حدودي همينطور است، سينماي روشنفكرانه، مخاطب خاص، موج نو و امسال اينها از همان زمان شكل گرفت و پرورش پيدا كرد.
جشنواره‌هاي غربي برخلاف جشنواره‌هاي هنري كه ما در ايران برگزار مي‌كنيم با وجود جهت‌گيري‌هاي مفهومي كه دارند با نام شهر شناخته مي‌شوند و ظاهراً قرار نيست تابلوی مشخصي داشته باشند، البته دبير جشنواره برلين چندسال پيش به طور علني اعلام كرد كه از آثار سياسي خاص حمايت مي‌كند. اين تابلو نداشتن چقدر به آنها كمك مي‌كند؟
در غرب هم جشنواره‌هاي موضوعي وجود دارد ولي كن، ونيز و برلين ترجيح مي‌دهند بيشتر بر اساس نيازهاي روز جهت‌گيري داشته باشند و سفارش بدهند. براي مثال همين فيلم آقاي فرهادي كه قرار است به عنوان فيلم افتتاحيه در كن به نمايش درآيد، سفارش اتحاديه اروپاست و 7ميليون دلار براي آن پرداخت شده است. فيلم گذشته ايشان هم به سفارش اتحاديه اروپا ساخته شده بود كه درباره مسئله مهاجرت به اروپا بود؛ پديده‌اي كه چند سالي است آن را به عنوان يك اولويت موضوعي به فيلمسازها سفارش مي‌دهند. موضوع تعارضات جنسيتي هم جزو اولويت سال‌هاي اخير آنهاست. همجنس‌گرايي هم يك دهه است كه براي آنها اهميت پيدا كرده است و شاهد يك موج مضموني در اين باره بوده‌ايم.
چه برخوردي با موضوع رسوايي‌هاي جنسي در هاليوود و مراكز فرهنگي و هنري غرب صورت گرفته است؟ آيا مي‌توانند از كنار اين مسئله به راحتي عبور كنند؟
درباره رسوايي‌هاي جنسي سعي مي‌كنند بيشتر سمت وسويي بدهند كه سبك زندگي غربي زيرسؤال نرود، براي مثال چندسالي است كه درباره رسوايي‌هاي جنسي اهالي كليسا زياد فيلم مي‌سازند. اگر قرار باشد ريشه اين تجاوزات را دين نشان بدهند، كوتاهي نمي‌كنند اما اگر قرار باشد ارزش‌هاي فرهنگي غرب زير سؤال برود هرگز زير بار آن نمي‌روند. با اين مسئله جور ديگري هم بازي مي‌كنند، براي مثال رنگ فمنيستي و تضاد جنسيتي به آن مي‌دهند، به ويژه كه در غرب با موج اسلام‌گرايي هم روبه‌رو هستند و اگر افكار عمومي پي ببرند كه ريشه اين تجاوزها سبك زندگي غربي است به طور قطع با بالا رفتن سطح آگاهي‌هاي فكري ديگر نمي‌توانند جلوي موج دين‌خواهي ايستادگي كنند. كاركرد جشنواره هايي مثل كن هم اساساً پرت كردن حواس افكار عمومي از اتفاقاتي است كه در حال وقوع است. همين چند روز پيش بود كه يكي از وزراي زن در فرانسه خواهان اختصاص يك خط ويژه تلفني براي گزارش‌هاي جنسي شده بود و اعلام كرد تهيه‌كننده فاسد هاليوودي اولين بار در جشنواره كن يكي از قربانيان خود را مورد تعرض قرار داده است.
موضوع ظاهراً بايد ابعاد بسيار وسيع‌تري داشته باشد.
همينطور است، موج افشاگري‌هاي جنسي فقط به مراكز فرهنگي غرب محدود نمي‌شود. اتحاديه و پارلمان اروپا از مراكزي است كه رسوايي‌هاي زيادي درباره آن علني شده و جالب است كه همين اتحاديه بودجه مي‌دهد تا فيلمسازي مثل اصغر فرهادي با مضامين مورد حمايت آنها برايشان فيلم بسازد. شما مطمئن باشيد اصغر فرهادي درباره تعرض‌هاي جنسي در اروپا و غرب هرگز فيلم نخواهد ساخت مگر با قرائتي كه آنها دوست داشته باشند، البته اين رسوايي‌ها از اين نظر تازه به نظر مي‌رسد كه آنها به دليل ابعاد گسترده موضوع نتوانستند بازتاب‌هاي رسانه‌اي آن را كنترل كنند و به اصطلاح موضوع از دستشان در رفت، وگرنه اين مسئله هميشه در غرب مطرح بوده است. سه چهار سال پيش گزارش‌هاي مؤسسات غرب و براي مثال دانشگاه استكهلم تعرض جنسي به 50درصد زنان بالاي 15 سال در كشورهاي سوئد، دانمارك و... را نشان مي‌داد. شما ببينيد وقتي زنان سرشناس بزرگ‌ترين مراكز فرهنگي و سياسي امنيت جنسي ندارند، زنان اقشار عادي جامعه در چه وضعيتي به سر مي‌برند؛ زناني كه به طور عادي از رسانه‌هاي قدرتمند براي پيوستن به جنبش me too برخوردار نيستند.
يك نظرسنجي كه مؤسسه آلبرتا اخيراً انجام داد نشان مي‌داد ريشه تجاوزهاي جنسي دقيقاً همان مسائلي است كه دين اسلام به رعايت آنها تأكيد دارد. از جمله تنها بودن زن و مرد در محيط‌هاي سربسته، استفاده از مشروبات الكلي و اختلاط جنسي در مدارس. در غرب الان خانواده‌ها خواستار ثبت نام فرزندانشان در برخي مدارسي هستند كه در آنان تفكيك جنسيتي انجام مي‌شود يا در برخي كشورها خواستار تأسيس چنين مدارسي هستند. اينها مسائل و واقعيت هايي است كه جزو ليست سفارش اتحاديه اروپا به فيلمسازان نيست. اينكه مسئول بلند پايه اتحاديه اروپا خواهان آن مي‌شود كه مرد و زن غريبه تنها سوار آسانسور نشوند عمق بحران فرهنگي غرب را نشان مي‌دهد. اما شما ببينيد جشنواره كن چه خوراك فرهنگي به مخاطبانش مي‌دهد. يك شوي كامل و فرش قرمزي كه ستاره‌هاي سينماي هاليوود آن را داغ مي‌كنند نه سينماي به اصطلاح هنري اروپا، يعني برخلاف مانيفست اين جشنواره اگر ستاره‌هاي هاليوود در كن حاضر نباشند اين رويداد گويي چيزي كم دارد.
اگر فيلم‌هاي امريكايي نباشد، كن از رونق مي‌افتد. آنها حتي براي فيلم‌هاي امريكايي حق وتو قرار داده‌اند و برخلاف آثار ديگر كه نبايد پيش از كن به نمايش عمومي درآمده باشند اين قانون براي فيلم‌هاي امريكايي وجود ندارد، چون مي‌دانند رونق دهنده جشنواره، آثار امريكايي است. ديگر از اينگمار برگمن خبري نيست. كسي در كن براي ديدن جعفر پناهي تره هم خرد نمي‌كند. منظورم مردم عادي هستند، چون كسي آثار او كه شباهتي به فيلم ندارند را اساساً نديده و نمي‌شناسد. شما در خيابان‌هاي هر كشور اروپايي كه قدم بزنيد و از مردم راجع به پناهي سؤال كنيد امكان ندارد نام او به گوشش هم خورده باشد ولي مردم اروپا همه جرج كلوني را مي‌شناسند.
