ظريف وزير امورخارجه ديروز در مسكو بود، امروز در پکن و فردا با مقامات اروپايي در بروكسل ديدار خواهد داشت. ماراتن ديپلماسي ولي اين بار با ضربالاجلي حياتيتر آغاز شده و همه در انتظار پاسخ اروپاييها به ايران در خصوص امكان همكاري با ايران پس از خروج برجام از امريكا هستند.
ايده امكان ادامه همكاري اروپا براي حفظ برجام، مسئله جديدی نيست و بارها پيش از اين مقامات دولتي درباره سناريوهاي ادامه برجام پس از خروج امريكا اين نكته را مطرح كرده بودند كه امكان حفظ اين توافق و ثمرات اقتصادي ناشي از آن با همكاري اروپاييها وجود دارد.
در شرايط فعلي نيز به نظر ميرسد ايده فوق به صورت جدي از سوي دولت در حال دنبال شدن است، البته بسیاري از كارشناسان نيز اين مسئله را قطعي ميدانند كه ادامه برجام با همكاري اروپا به دلايل فني مختلف غيرممكن است، اما با اين حال مذاكرات همچنان ادامه دارد. مقام معظم رهبري نيز در جمع فرهنگيان نظر صريح خود را درباره ادامه ارتباط با اروپا مطرح كردهاند. ايشان با اشاره به بدعهدي مدوام غربيها فرمودند: من به اين سه كشور هم اعتماد ندارم و ميگويم به اينها هم اعتماد نكنيد. اگر ميخواهيد قراردادي ببنديد، تضمين واقعي و عملي بگيريد والّا فردا اينها هم همان كار امروز امريكا را به شيوه ديگري خواهند كرد. اين مسئله بسيار حساس است، اگر توانستيد تضمين قطعي و قابل اعتماد بگيريد كه البته بسيار بعيد است، اشكالي ندارد و حركت را ادامه دهيد، وگرنه نميشود به اين شكل حركت را ادامه داد. در اين ميان سؤال اصلي اين است كه مدت زمان اطمينان دولت از همكاري يا عدم همكاري دولت با اروپاييها چه ميزان است و آيا قرار است مذاكرات به همين شكل و به صورت مداوم ادامه يابد تا در نهايت مهلت امريكا براي بازگشت تحريمها به پايان برسد.
3هفته يا 60 روز
روحاني در سخناني كه پس از خروج امريكا از برجام بيان کرد از مدت زمان سه الي چهار هفته براي مذاكره با اروپايي خبر داد؛ مهلتي كه در پي آن بايد تكليف ايران براي ماندن یا خروج از برجام روشن شود اما به نظر ميرسد در اين بين سخنان ديگري نيز مطرح ميشود، به عنوان مثال عباس عراقچي معاون سياسي وزير امورخارجه در سخناني در جمع اعضاي كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي كشور زمان ديگري را براي اطمينان از همكاري و عدم همكاري اروپاييها مطرح كرد.
نقوي حسيني به نقل از عراقچي درباره مهلت مذاكره با اروپاييها گفت: اين فرصت 45روز الي دو ماه طول خواهد كشيد كه طي اين مدت يا اروپاييها تضمينهاي لازم جهت تأمين منافع ايران و جبران خسارات خروج امريكا عليه ايران را خواهند داد يا قادر به اين اقدام نخواهند بود. اگر اروپاييها تضمين ندادند تصميمگيري نسبت به آينده به عهده مقامات ارشد نظام است، به همين جهت مذاكرات با چين، روسيه و سه كشور اروپايي با سفر ظريف شروع شد.
به نظر ميرسد از همين ابتدا مذاكره با طرفهاي اروپايي بيش از آنچه دولتيها قول دادهاند، به طول خواهد انجاميد.
خريد زمان براي اعمال تحريمهاي امريكا
حالا سؤال اساسي اين است كه آيا روال فوق ميتواند براي نظام جمهوري اسلامي ثمربخش باشد. صرف نظر از نتيجه مذاكرات به درازا كشيدن بازه زماني مذاكرات عملاً در شرايط فعلي به ضرر ايران است.
كمتر كسي است كه شك داشته باشد هم اكنون مهمترين برگ برنده ايران در مقابل غرب توسعه توان اتمي آن است. اين نكتهاي است كه روحاني در سخنراني خود نيز به آن اشاره كرد. از سوي ديگر ترامپ اميدوار است با استفاده از فشار حداكثري به وسیله حربه تحريمها ايران را به پشت ميز مذاکره بياورد. الگوي وي در اين رابطه نيز بحث هستهاي كره شمالي است.
در حقيقت ترامپ به هيچ عنوان به بالا بردن تنش با ايران در سطح يك درگيري تمام عيار نظامي علاقهمند نيست و به دنبال يك معامله سريع و البته با مختصاتي به امريكاست. ترامپ اميدوار است، پيش از آنكه ايران بتواند از نقطه غيرقابل بازگشت در حوزه توان هستهاي خود عبور كند، ايران را به زانو دربياورد.
با چنين نگاهي است كه به طول انجاميدن مذاكرات تنها به ضرر ايران است. طبق فرمان امضا شده توسط ترامپ تحريمهاي هستهاي عليه ايران در دو بازه 90 و 180 روزه بازميگردد. در پايان بازه 90 روزه تحريمهاي مربوط به خريد و تهيه دلار امريكايي توسط دولت ايران، تحريمهاي مرتبط با تجارت ايران در زمينه طلا و فلزات گرانبها، تحريمهاي مرتبط با خريد، ذخيره يا انتقال مستقيم يا غيرمستقيم گرافيت، مواد خام يا فلزات نيمهتمام شامل آلومينيوم و آهن، زغال و نرم افزار براي يكپارچهسازي پروسههاي صنعتي، تحريمهاي مرتبط با انتقال عمده خريد يا فروش ريال ايراني، نگهداري كمكهاي مالي عمده يا حسابهاي بانكي بيرون از خاك ايران كه تحت نفوذ ريال ايراني است و تحريمهاي مرتبط با خريد، اشتراك يا تسهيلات بدهيهاي دولتي ايران بازخواهد گشت.
در پايان بازه 180 روزه نيز تحريمهاي مرتبط با اپراتورهاي بندري، ناوگان دريايي و بخشهاي كشتيسازي شامل خطوط ناوگان دريايي جمهوري اسلامي ايران و خط ناوگان جنوبي ايران و وابستههاي آنها، تحريمهاي مرتبط با معاملات نفتي با شركت ملي نفت ايران (NIOC)، شركت بينالمللي نفت ايران (NICO) و شركت ملي نفتكش ايران (NITC) شامل خريد نفت، محصولات نفتي يا محصولات پتروشيمي از ايران، تحريمهاي مرتبط با معاملات اقتصادي مؤسسات مالي خارجي با بانك مركزي ايران و مؤسسات مشخص مالي ايراني تحت ماده 1245 لايحه اختيارات دفاع ملي براي سال مالي 2012 (NDAA)، تحريمهاي مرتبط با خدمات تهيه پيامهاي مالي خاص براي بانك مركزي ايران و مؤسسات مالي ايراني ليس شده در ماده 104 (c)(2)(E)(ii) تحريم جامع ايران و اقدام محرومسازي 2010 (CISADA)، تحريمهاي مرتبط با تهيه خدمات بيمه نامه، بيمه يا بيمه اتكايي و تحريمهاي مرتبط با بخش انرژي ايران باز ميگردد.
نگاهي به اين ليست به خوبي نشان ميدهد حجم تحريمهايي كه در پايان بازه مورد نظر ترامپ بازميگردد تا چه اندازه گسترده است.
دولت از اشتباهات گذشته درس بگيرد
با شرايط فوق ميتوان به اين نتيجه رسيد كه ايران در اولين قدم بايد يك ضربالاجل واقعي براي پايان مذاكرات خود با طرف اروپايي تعيين كند. به طور حتم طرف اروپايي خواهد كوشيد تا ايران را مجبور به قبول برخي شرايط خود از جمله مذاكرات در حوزه منطقه و موشكي براي حفظ برجام كند. چنين پيشنهادي عملاً ايران را به يك دور باطل و بيپايان از مذاكرات خواهد كشاند كه دست امريكاييها براي اعمال هر چه شديدتر تحريمها بر ضد ايران بدون هراس از واكنشهاي تلافيجويانه را شدت ببخشد.
اين ضربالاجل بايد با فعاليتهاي واقعي در حوزه فعال كردن ظرفيتهاي هستهای ايران در حوزه غنيسازي و بازگشت سانتريفيوژها همراه باشد. بدون شك امريكاييها انتظار دارند ايران بدون هيچ اقدام مؤثري به پاي ميز مذاكره بازگردد و تنها نكتهاي كه اين مسئله را تغيير ميدهد، يك اقدام عملي از سوي ايران است، البته مقامات سازمان انرژي اتمي بارها بر آمادگي اين سازمان براي بازگشت سريع فعاليتها تأكيد كردهاند و در اين ميان فعاليت هايي نيز در سايتهاي هستهاي آغاز شده كه البته در همان ابتدا با ابراز نگراني صهيونيستها همراه شد. مذاكرات بر سر برجام نزديك به دو سال به طول انجاميد و چندين بار نيز مهلت رسيدن به توافق تأييد شد.
تيم ديپلماسي ايران حالا در شرايط فعلي بايد مراقب چنين دامي باشد و بار ديگر به آن تن ندهد. به طور حتم مردم و نظام از مشخص شدن هر چه سريع تكليف ادامه همكاري با اروپا يا خروج از برجام خوشحال خواهند شد، چراكه امكان ارائه يك پاسخ مؤثر به امريكاييها در قبال اين بدعهدي را فراهم ميكند. بايد ديد بالاخره دولت از شرايط فعلي درس خواهد گرفت يا اشتباهات گذشته را تكرار ميكند.