کلمه نیایش و پرستش معادل عبادت و دعاست و یکی از مصادیق آن نماز است. معنی این دو واژه نوعی انفصال از عالم مادی و خارج شدن از جو حیوانی و اتصال به عالم معنوی و الهی است.
عالم هستی که صادر شده از خداست، یک واحد منسجم و متحد است که بعضی آن را به اندام یک انسان تشبیه کرده‌اند.
این نظام هستی مجموعه‌ای است که انسان هم جزو آن است و نظم و قوانین خاص خود را دارد.
انسان سعادتمند کسی است که خودش را با قوانین این عالم هماهنگ کند.
از این عالم تعبیرات خاصی مثل عقل فعال شده است. فلسفه مشایی تحت‌تأثیر فرهنگ هومری و برگرفته از ادبیات دینی شرق بوده است، عقل فعال مظهر عقول است.
در برخی از تعبیرات از عقل فعال با عنوان انسان کبیر و حتی در برخی مواقع به روح‌القدس تعبیر
شده است.
ممکن است این سؤال مطرح شود که کارکرد عقل فعال چیست. برخی از کارکردهای آن یک طرفه و بدون اراده انسان است که به آن الهام و در بالاترین مرحله وحی گفته می‌شود.
در برخی مواقع هم آثاری در انسان مثل حدس و گمان به‌وجود می‌آید که گاهی این حرف‌ها با واقعیت تطبیق پیدا می‌کند.
یکی دیگر از کارکردهای عقل فعال این است که به ما علم و حقیقت واقعی می‌دهد.
در فلسفه مشاء چهار مرتبه برای تکامل عقل مطرح شده است، در خصوص رابطه عقل فعال و انسان برخی از کلمه اتصال سخن می‌گویند، اما ملاصدرا از این رابطه با عنوان اتحاد یاد می‌کند.
تمام موجودات عالم به قوانین عالم عمل می‌کنند. ملاصدرا معتقد است همه موجودات عالم درک دارند. چیزی که از آن با عنوان تسبیح یاد می‌شود.
در خود انسان هم یک ارتباط ذاتی با عقل فعال وجود دارد. ابزارش هم چیزی است که در فلسفه عقل و در قرآن قلب گفته می‌شود.
ملاصدرا می‌گوید دو نوع عقل فعال وجود دارد؛ نخست عقل فعالی که مدیر عالم است و همه‌چیز را احاطه کرده دومی هم همان چیزی است که درون ما گذاشته شده.
ما در این عالم به‌عنوان بنده خدا سهمی از وجود و ربطی هم به عالم داریم.
عقلی عقل است که به واقعیت متصل باشد چون برخی انتخاب‌های ما بر حسب عقل حیوانی است.
فضیلت در انسان خیلی ارزش دارد چون اجازه می‌دهد که ما بگوییم ما هم وجود داریم.
پرستش خدا طبیعی و فطری است. چیزی که در زبان روانشناسی از آن به‌عنوان وجدان یاد می‌شود.
نیایش یک پدیده فلسفی و طبیعی است که باید قدرش را بدانیم، عالم همه‌چیز را در دست خودش دارد.
وقتی ما عقلمان فعال شود کلیت عالم را درک می‌کنیم.
عالم بزرگ در درون ما نهفته است و ما باید قدرش را بدانیم، همه موجودات عالم به گونه‌ای به عالم بزرگ وصل هستند.
مهم‌ترین دستاورد انسان در زندگی عبادت و نیایش است و نباید ارتباطش با عقل فعال قطع شود.
سخنرانی در همایش بزرگداشت ملاصدرا
با عنوان «فلسفه، پرستش و نیایش»
*رییس بنیاد حکمت اسلامی صدرا
منبع: صبح نو
