حقآبه ایران از رودخانه هیرمند باز هم تأمین نشد. حقآبهای که بر اساس قراردادی که بین ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۰ بسته شده، این کشور را موظف به اختصاص ۸۲۶ میلیون متر مکعب آب در طول بازده زمانی مشخصی در هر سال کرده است. با این حال طی دو دهه اخیر افغانستان به این عهد خود وفا نکرده و منجر به وارد شدن خسارتهای بسیاری به سیستانیها شده است. همین سالجاری بیش از ۷۰۰ میلیارد تومان به کشاورزی استان خسارت وارده شده است. از همین رو خبرهایی در خصوص پیگیری مسئولان در راستای تأمین حقآبه هامون از هیرمند به گوش میرسد که نحوه چگونگی انجام آن را احمدعلی کیخا نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی، در گفتوگو با «جوان» توضیح میدهد:
تأمین آب هامون از هیرمند تا چه حد برای ایران اهمیت دارد؟
با توجه به اینکه آب مورد نیاز تالابهای بینالمللی هامون و همچنین آب مورد نیاز بخش کشاورزی و شرب دشت سیستان از آورده هیرمند باید تأمین شود، حقآبه ایران از هیرمند از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال طی چند دهه اخیر این مقدار آب به شدت کاهش یافته است. به طوری که در سالجاری آب اختصاص داده شده از هیرمند بیش از ۹۸ درصد کاهش داشته است. البته به طور کلی طی یک دهه اخیر آورد رودخانه هیرمند هم روند نزولی داشته است.
بنابراین به نظر شما این کاهش حقآبه ایران از هیرمند به دلیل کاهش آورد آبی هیرمند است؟
به طور حتم نه! چرا که در مقایسه با کاهش ۹۸ درصدی آب ورودی هامون از سمت هیرمند، تنها ۳۰ درصد منابع آبی هیرمند کاهش داشته است. بنابراین علت این کاهش چشمگیر منابع آبی دلیلی ندارد جز دخالتهای انسانی که در خاک افغانستان رخ میدهد. سدسازی، کنترل آب، انحراف مسیر آب، برداشتهای غیرمجاز و ... از جمله مهمترین دخالتهای طرف افغانستانی در ورود منابع آبی به ایران است.
پس نظر شما بر این است که دخالتهای آگاهانه طرف افغانستانی منجر به کاهش این منابع آبی در ایران شده است؟
بله. مخصوصاً در سالهایی که توأم با خشکسالی بوده، هرچقدر آب رودخانه کاهش یافته، تسلط همسایه ما در خاک افغانستان هم بر روی آب بیشتر شده است. آنها کمتر اجازه دادند آب به سمت پایین و حوزه دشت سیستان و تالابهای بینالمللی هامون بیاید. از همین رو توزیع آب در حوزه پایین دست تالاب هامون و در حوزه بالادست رودخانه هیرمند به صورت عادلانه انجام نشده است.
با این تفاسیر تکلیف تفاهمنامه امضا شده بین ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۰ چه میشود؟
طی این تفاهمنامه افغانستان موظف است سالانه ۸۲۶ میلیون متر مکعب را طی یک جدول زمانی مشخص تحویل ایران دهد، اما متأسفانه تاکنون به این عهد به درستی عمل نکرده است. به همین دلیل در سالجاری هم مشکل آب شرب مردم را داریم و هم در بخش کشاورزی حدود ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی مردم کشت نشد و آنهایی هم که کشت کردن حدود ۷۰۰ میلیارد تومان خسارت دیدند. این زمینهای زراعی که مساحتشان به بالای ۳۰ هزار هکتار میرسد، نوبت اول با آب چاه نیمهها آبیاری شدند. اما چون آبی وارد ایران نشد، آبیاری آنها هم متوقف شد.
مسئولان سیستان و بلوچستان بار اولی است که با چنین بحرانی مواجه میشوند؟
نه، اما بار اولی است چنین کاهش بارندگی را تجربه میکنیم. متأسفانه امسال بارندگیهای استان زیر ۱۰ میلیمتر بود. از همین رو برای نخستین بار دیپلماسی پیگیری حقآبه ایران از هیرمند به طور جدی در دست پیگیری قرار گرفته است.
از چه تاریخی پیگیری حقآبه ایران از افغانستان به صورت جدی شروع شده است؟
از سال گذشته مسئولان این موضوع را در برنامههای خودشان قرار دادهاند. در زمینه حقآبه ایران از افغانستان، چون مردم دو سوی مرز شباهتهای بسیاری به هم دارند، باید منافع هر دو در نظر گرفته شود. این کار هم زمان بر است. بنابر این نمیتوان پیشبینی کرد چه زمانی این مذاکرات به نتیجه برسد. علاوه بر تأمین حقآبه سیستان از هیرمند، مسئولان استانی تغییر مدیریت منابع آبی را هم باید مد نظر قرار دهند تا شاهد تکرار خسارتهای وارد شده به مردم همچون امسال نباشیم.