هرچند زنان از همان ابتدای قیام امام حسین (ع) نقشی تأثیرگذار داشتند و در کنار حضور مستقیم بانوان و همراهی امام حسین (ع) در قیام کربلا و حضور در واقعه عاشورا پشت هر یک از افرادی که قیام عاشورا را یاری کردند و به مقام شهادت نائل شدند، مادر و همسری شایسته و پاکدامن قرار داشت و از دامان چنین مادرانی بود که ۷۲ شهید در روز عاشورا و شهدای دیگری در جریان قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به چنین مقام و جایگاهی دست یافتند، اما شاید بتوان اصل ماجرای حضور و نقشآفرینی زنان در واقعه عاشورا را بعد از شهادت امام حسین (ع) و حوادث روز عاشورا دانست؛ حضوری که به گواه تاریخ موجب پیروزی خون بر شمشیر شد و پیام قیام عاشورا را به بهترین شکل ممکن به گوش جهانیان رساند به گونهای که این پیام تا به امروز همچنان در گوش تاریخ جاری است و هنوز هم وجدانهای بیدار را به تحرک وا میدارد. نمونههای امروزی این زنان هم کم نیستند. بانوانی که حضرت زینب (س) را الگوی خود قرار دادهاند و صحنههایی از جنس صحنههای کربلا را خلق میکنند؛ مادرانی همچون مادر شهید حججی و شهید کلهر که صبر در برابر صبر و استقامتشان سر فرود میآورد.
۳۱ شهریور ماه یعنی آخرین روز تابستان سال ۵۹ برای مردم کشورمان سرآغاز آزمون بزرگ دیگری بود؛ مردمی که یک بار امتحانشان را در ماجرای انقلاب اسلامی و قیام علیه طاغوت و طاغوتیان خوب پس داده بودند و این بار هم در برابر ظلم و تعدی و تجاوز نیروهای بعثی قرار گرفتند و با الهام از قیام امام حسین (ع) و ایستادگی در برابر ظلم به عنوان یکی از مهمترین منکرها باید در برابر این ظلم و تجاوز میایستادند و دفاع میکردند. برای این دفاع مقدس باید مردانی عازم میدان جنگ و خط مقدم جبهههای نبرد حق علیه باطل میشدند که همگی پدر، پسر، همسر یا برادر بودند و اینجا بود که نقش بانوان در دوران دفاع مقدس نخستین نمودهای خود را آغاز کرد؛ زنانی که نه فقط مانع حضور همسر، فرزند یا پدر و برادر خود در جنگ نبودند بلکه مشوقان اصلی آنها هم به شمار میآمدند و این آغاز مسیری بود که باید طی میشد تا بانوان مسلمان ایرانزمین اثبات کنند در امتداد الگوهای عاشوراییشان حرکت میکنند. اما ببینیم زنان عاشورایی چه ویژگیهایی داشتند که تا به امروز الگوی بانوان مسلمان و زنان آزاده جهان باقی ماندهاند؛ الگوهایی که تاریخ انقضا ندارند.
عمل به تکلیف
عشرت شایق، فعال حوزه زنان و خانواده و نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی درباره نقش زنان در کربلا به «جوان» میگوید: زنان به طور کلی در کربلا نشان دادند که تکلیف اجتماعی مختص مردان نیست بلکه آنها نیز برابر وظایف شرعی و نقش انسانی و اجتماعی خود به جریانهای اجتماعی توجه میکنند و در اقامه دین و اجرای احکام الهی در صحنه حضور داشتهاند و در جریان کربلا و نقشآفرینی اجتماعی زنان به ریاست و مدیریت عالی عقیله بنیهاشم حضرت زینب کبری (س) به سفارتی کبری جهت پیامرسانی عاشورا و ماندگاری آن تبدیل شد. این حضور یک زیرساخت تربیتی و منسجم دینی، خانوادگی و اجتماعی داشت که فرقان و شناخت مسلم بودن و ولایتپذیری امام زمان حضرت اباعبدالله (ع) را بر آنها جاری نموده بود.
وی با تأکید بر نقش زنان عاشورایی در حوزه تربیتی و اجتماعی میافزاید: اصلیترین نقش زنان عاشورایی در عرصه انسانسازی است. این بانوان با تربیت انسانهای وارسته، توحیدی، شجاع، جسور، مؤمن بالله و یاور امام زمان (ع) خود حرکتی تربیتی و عمیق رقم زدند.
این کارشناس حوزه زنان جامعهسازی و حضور همهجانبه در رخداد سترگ و عظیم همچون واقعه کربلا به منظور حضور اجتماعی و یاری در تعیین سرنوشت مردم را ویژگی دیگر زنان عاشورایی در حوزههای تربیتی و اجتماعی میداند و میافزاید: همچنین در این واقعه شاهد مشارکت اجتماعی بالا در راستای بالندگی اجتماعی این بانوان هستیم؛ چه با حضور در کربلا و چه در باز بودن منزل به روی علاقهمندان علوم قرآنی، یتیمان، نیازمندان و... که حضوری سربلند، فراگیر و کارآمد بود.
کربلا در کربلا میماند اگر زینب (س) نبود
حضرت زینب کبری (س) بهرغم نقشآفرینی مهمی که در دوران پیش از واقعه عاشورا و در جریان این واقعه داشتند و دو فرزند خود را هم در این مسیر فدا کردند، اما نقش اصلی و محوری ایشان درست پس از شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در واقعه عاشورا و به اسارات رفتن کاروان عاشوراییان آغاز شد.
شایق درباره نقش حضرت زینب کبری (س) و زنان عاشورایی در صحنه کربلا و بعد از عاشورا با تأکید بر نقشهایی همچون ترغیب و تقویت روحی رزمندگان با صبر و شکیبایی، دفاع از ولایت امام حسین (ع) در جریان عاشورا، طی اسارت در کاخ یزید و در مسیر برگشت تا اربعین و تداوم زنده نگه داشتن این قیام تا آخر عمر را از مهمترین جلوههای این نقشآفرینی میداند. بنا به تأکید وی شجاعت حضرت زینب (س) در خبررسانی و نهراسیدن از دشمن و نگهبانان جنایتکار اسرا تأثیر شگرفی بر مردم داشت و موجب کاهش اعتبار و نفوذ یزید در میان مردم شد. آن حضرت با خطابه باصلابت همراه با شجاعت، ذکاوت، فصاحت، بلاغت، صداقت، قوت قلب و افشاگری مستند علیه امویان در کاخ یزید ماهیت اسارت را با درس حریت و آزادگی تغییر داد و با خطابههای غرایی که در جای جای واقعه از کربلا تا شام داشتند با اهرم افشاگری و رسوا کردن حکومت یزید و روشن ساختن چهره پلید امویان موجب تنویر افکار عمومی شدند و در راستای جهلزدایی، غفلتزدایی و تحریفزدایی حرکت کردند.
عاشوراییان امروز
امروز ۱۴۰۰ سال از واقعه عاشورا میگذرد، اما این واقعه هنوز در زمان جاری است. جاری بودن این واقعه و معنای حقیقی کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا را هشت سال در کربلای ایران در شلمچه، دوکوهه، طلاییه، دارخوئین و فلوجه بهعینه دیدیم. کربلایی که قاسمها و علیاکبرهایش به تأسی از فرزندان برومند سیدالشهدا و امام حسن خیلی وقتها لبتشنه شهید شدند، اما کمی آن طرفتر هم زنانی بودند که زینبوار همسر، فرزند و برادرشان را تا میدان جنگ همراهی کردند. این همراهی تا بدانجا بود که ۷ هزار تن از بانوان کشورمان در دوران دفاع مقدس مدال افتخار شهادت را به گردن آویختند.
درباره تعداد اسرای زن جنگ تحمیلی، آمار روشنی منتشر نشده، اما در برخی منابع از رقم ۱۷۱ اسیر زن در طول جنگ هشت ساله گفته شده است. همچنین در طول هشت سال دفاع مقدس۲۲ هزار و ۸۰۸ امدادگر و ۲ هزار و ۲۷۶ پزشک زن به جبههها اعزام شدند.
اما درباره نقش غیرمستقیم زنان این سرزمین نیز باید گفت: طبق آماری که سال ۱۳۸۶ منتشر شده تعداد والدین شهدا ۲۴۷ هزار و ۱۰۶ نفر (تعداد مادران شهید حدود نصف این میزان است) و تعداد همسران شهدا ۶۱ هزار و ۵۲ نفر بوده است. همچنین تعداد والدین جانبازان ۷۱ هزار و ۳۷۲ نفر، تعداد همسران جانبازان ۳۱۷ هزار و ۱۹۳ نفر، تعداد والدین آزادگان ۱۳ هزار و ۸۲ نفر و تعداد همسران آزادگان ۴۱ هزار و ۷۶ نفر بوده است. از این روست که میتوان مدعی بود به غیر از دختران شهدا، جانبازان و آزادگان، حدود ۵۵۰ هزار نفر از زنان ایرانی با صبر و تحمل فقدان همسر در صورت شهادت یا اسارت یا مجروحیت و معلولیت او در حماسه دفاع مقدس نقش داشتهاند. این را باید کنار رقم ۱۳ هزار زنی گذاشت که به طور مستقیم با این جنگ روبهرو شدند.
که عشق آسان نمود اول
۳۶ سال انتظار برای بازگشت یک پلاک! این حکایت مادرانی است که کمترین نام و نشانی از فرزندانشان در دست نداشتند تا لااقل دلتنگیهایشان را با سنگ نشانی در قطعه شهدا بازگو کنند؛ مادرانی همچون مادر شهید کلهر که پیکر پاکش بعد از ۳۶ سال به آغوش مادر بازگشت یا مادر شهید حسین جنگجو که ساعتی پس از خاکسپاری فرزندش به آرامش ابدی پیوست و این بانوان ثابتقدم هستند که تا همیشه در مسیر عاشوراییان قدم برمیدارند.