به گزارش جوان آنلاین، پویا ناظران، اقتصاد دان، در صفحه شخصی خود در فضای مجازی با بررسی و بیان آسیبهای طرحهای «کارت سوخت» و «کوپن سوخت» که در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی میباشند، این طرحها را دارای اشکال دانسته و بهترین راه از دید خود را «شناورسازی قیمت» بیان کرده است. برای آشنایی با این طرح، متن کامل یادداشتهای «ناظران» در ادامه آمده است:
طرح «کارت سوخت» چیست؟
به هر ماشینی یک کارت سوخت داده میشود تا بتواند ماهیانه ۳۰ لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومانی استفاده کند. بنزین مازاد بر ۳۰ لیتر را باید به نرخ آزاد بخرد، نرخی که ممکن است چند هزار تومان باشد.
اشکال «کارت سوخت» چیست؟
یارانه بنزین را فقط به ماشیندارها میدهند. طبیعتاً عادلانه نیست که آنهایی که ماشین ندارند، که عموماً از قشر نیازمندتر هم هستند، یارانه نگیرند. راهحل ارائه شده برای حل این مشکل طرح «کوپن سوخت» است.
طرح «کوپن سوخت» چیست؟
کوپن سوخت به همه داده میشود، چه ماشین داشته باشند چه نداشته باشند. این کوپن را میشود به قیمت توافقی به دیگران فروخت. دهه ۶۰ را یادتان است که کوپنهای کاغذی کوچکی میگرفتیم و گاهی کنار خیابان میفروختیم؟ این مثل همان است. با دو فرق. اول اینکه این کوپن کاغذی نیست و الکترونیکی است. ثانیاً کوپن فروشی دهه ۶۰ غیرقانونی بود، اما معامله این کوپن سوخت مجاز خواهد بود.
با فروش کوپن، کسانی که ماشین ندارند، یارانه خودشان را نقد میکنند. آنهایی که ماشین دارند، با استفاده از کوپن در خرید بنزین، یارانه خودشان را دریافت میکنند.
بدیهی است که نسبت به طرح «کارت سوخت»، طرح «کوپن سوخت» خیلی منصفانهتر است. پس در ادامه طرح «کوپن سوخت» را تحلیل میکنیم.
اشکال طرح «کوپن سوخت» چیست؟
چه کار کنیم؟ پیشنهاد «شناورسازی» قیمت بنزین است
یک هدف مصرفی تعیین کنیم؛ مثلا ۸۰ میلیون لیتر در روز. هر روز که مصرف بنزین بیشتر از ۸۱ میلیون لیتر بود، فردایش بنزین ۲۰ تومان گران بشود. هر روز که مصرف کمتر از ۷۹ میلیون لیتر بود، فردایش بنزین ۲۰ تومان ارزان بشود. مکانیسم خود اصلاح قیمت، سالیان سال مصرف را در بازهی ۷۹ تا ۸۱ میلیون لیتر در روز حفظ میکند.
اما با افزایش قیمت بنزین از ۱۰۰۰ تومان کنونی، عواید دولت از فروش بنزین هم افزایش پیدا میکند. پیشنهاد این است برای جبران افزایش قیمت، این افزایش عواید بین بودجه و سازمان هدفمندسازی یارانهها نصف-نصف تقسیم بشود. آخر هر هفته، سازمان هدفمندسازی یارانهها، کل منابع دریافتی را به همان حسابی که ۴۵۵۰۰ تومان به آن واریز میشود، واریز کنه.
فایده شناور کردن قیمت بنزین به این سبک چیست؟
دو سوال در مورد انتقال یارانه بنزین از سمت عرضه به سمت تقاضا مطرح شود:
1) آیا این طرح تورمزا نیست؟
2) در طرح «شناورسازی قیمت بنزین»، چگونه به دولت اعتماد کنیم که تقاضا هر روز را صادقانه اعلام کند؟
انتقال یارانه از سمت عرضه به سمت تقاضا تورمزا نیست؟
تورم یعنی افزایش سطح عمومی قیمتها؛ قیمت همه چیز. در بلندمدت سطح عمومی قیمتها به دو دلیل میتواند تغییر کند: یا حجم پول (نقدینگی) تغییر کند، یا حجم کالا و خدمات عرضه شده در اقتصاد تغییر کند. کوچک شدن کیک اقتصاد، یا افزایش نقدینگی، در بلندمدت تورمزا هستند. در میانمدت، تغییر سرعت گردش پول در اقتصاد هم میتواند تورم ایجاد کند.
انتقال یارانه هر چیزی، مثلا بنزین، از سمت عرضه به سمت تقاضا، قطعاً قیمت آن را افزایش میدهد. این بدیهی است. اما آیا به افزایش سطح عمومی قیمتها هم منجر میشد؟ خیر!
فزایش قیمت یک یا چند کالای یارانهای، قیمتشان نسبت به سایر کالاها را افزایش میدهد، اما بدون افزایش نقدینگی یا سرعت گردش پول، سطح عمومی قیمت همه کالاها رشد نمیکند.
اما فرض کنیم مثلاً منابع توزیع یارانه به مصرفکننده را از محل چاپ پول تامین کنیم. بدیهی است که در این صورت نقدینگی افزایش پیدا میکند و سیاست توزیع یارانه مستقیم تورمزا میشود.
برای همین در طرح «شناورسازی قیمت» اکیداً مهم است که کل یارانه توزیع شده از محل عواید شناورسازی قیمت کالای یارانهای تامین بشود و حتی یک ریال بیشتر توزیع نشود!
با تامین یارانه از عواید شناورسازی قیمت، بعد از اصلاح قیمت کالای یارانهای، دیگر تورم به معنی افزایش سطح عمومی قیمت همه چیز، رخ نمیدهد.
کارشناسان دولت دهم، عواید اصلاح قیمتها را ۱۹۰۰۰ تومان برای هر ایرانی تخمین میزدند. اما رییس جمهور تصمیم گرفت ۴۵۵۰۰ تومن توزیع کند. نتیجهاش افزایش بیش از پیش نقدینگی شد.
چگونه به دولت اعتماد کنیم؟
برای طرح «شناورسازی قیمت» دولت باید تقاضای هر روز بنزین را با عرضه هدف مقایسه کند، چرا که اگر تقاضا بیش از عرضه بود، قیمت باید افزایش پیدا کند و اگر تقاضا کمتر از هدف بود، قیمت باید کاهش پیدا کند. تنها کسی که کل تقاضای بنزین یک روز را میداند دولت است. میشود به گزارش دولت اعتماد کرد؟
بله! چون دولت انگیزه دروغ گفتن در مورد تقاضای بنزین را ندارد. چرا؟
فرض کنیم عرضه هدف ۸۰ میلیون لیتر در روز است:
- اگه تقاضای دیروز بنزین ۷۵ میلیون لیتر بوده باشد، و دولت به دروغ بگوید ۸۲/۵ میلیون لیتر بوده تا بتواند ۲۰ تومان بنزین را گران کند، خب دولت باید ۱۰٪ هم بیشتر یارانه توزیع کند. یادمان باشد که قرار است دولت نصف عواید حاصل از شناورسازی قیمت بنزین را بصورت یارانه مستقیم توزیع کند. اگه دولت به دروغ مصرف بنزین را ۱۰٪ بیشتر گزارش کند، خب مجبور میشود ۱۰٪ هم بیشتر یارانه بدهد.
- فرض کنیم چون دولت میخواهد کمتر یارانه بدهد، در حالی که مصرف بنزین ۸۲/۵ میلیون لیتر بوده است، دولت به دروغ گزارش کند که مصرف بنزین ۷۵ میلیون لیتر بوده است. خب اگر دولت این دروغ را بگوید، مجبور میشود قیمت بنزین را ۲۰ تومان کاهش بدهد، در حالی که اگر راست میگفت، قیمت بنزین ۲۰ تومان افزایش پیدا میکرد.
طراحی پیشنهادی پست قبل برای بازار بنزین به نحوی است که دولت انگیزه دروغ گفتن ندارد.
صد البته باید از دولت توقع شفافیت در مورد میزان مصرف تمام جایگاههای بنزین در هر روز را داشت. قطعا! شفافیت بهترین ابزار برای ایجاد اعتماد به دولت است. اما در کنار شفافیت، در طراحی مکانیسم بازار هم میشود انگیزه صداقت دولت را افزایش داد.
جمع بندی