محمدرضا هادیلو
آنها که سری به گلستان ایران زده باشند حتماً یک عکس یادگاری هم با برج قابوس در شهرستان گنبدکاووس گرفتهاند. برج قابوسبن وشمگیر بلندترین برج آجری جهان و یکی از آثار ارزشمند معماری در دوره اسلامی است. این برج که در ردیف بناهای تاریخی ایران قرار دارد از سده چهارم هجری به جای مانده و حالا در میان پارکی زیبا و در سه کیلومتری شهر تاریخی جرجان است.
در سال ۱۳۹۱ برج قابوس در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید و امروز این بنای ارزشمند ۵۵ متری که بر فراز تپهای خاکی قرار گرفته که با احتساب ارتفاع ۱۷ متری تپه، چیزی حدود ۷۰ متر ارتفاع دارد، گویی تاب ایستادن ندارد و به خاطر بیتوجهیهایی که در ساخت و سازهای اطرافش به وقوع میپیوندد، تنش هر روز هزار بار میلرزد.
گذر هر ماشینی از خیابانهای اطراف برج، آسیبی بر تن و پیکر آن وارد میکند. چیزی که بارها و بارها بر آن تأکید شده و عنوان شده تردد خودروهای سنگین و ترافیک شهر در فاصله نزدیک برج این اثر را تهدید میکند. البته این اثر هم مثل هزاران اثر دیگر چشم انتظار نگاه مسئولان است و برای تبدیل خیابانهای اطراف محوطه برج به پیاده راه باید اعتباری ملی روانه گنبد کاووس شود.
هم اکنون پی و سازههای برج در وضعیتی قرار گرفتهاند که در زمان اوج ترافیک شهر یا تردد خودروهای سنگین، لرزش ساختمان پایگاه برج قابوس بهصورت ملموس احساس میشود.
مروری بر صفحات تاریخ نشان میدهد که برج قابوس قرنهاست که با عوامل طبیعی کنار آمده و شاید این انسان و تکنولوژیهای دست ساز آن باشند که عمر برج را به پایان برسانند.
این بنای فاخر معماری حدود هزار سال قبل یعنی در سال ۳۹۷ هجری قمری برابر با ۳۷۵ هجری خورشیدی و در زمان سلطنت شمسالمعالی قابوس بن وشمگیر در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار و آل زیار بود، بنا شد. آجرهایی که در آن برج به کار رفته از خاک گلشن است که خاک ساروجی است و این خاک را در زمان ساخت برج با اسب از دامنه کوه مینودشت آوردند و معماران زبردست و کارگران برای ساختن این برج ده ضلعی پنج سال کار کردند.
روزنه کوچکی در سقف بنا و رو به شرق ساخته شده که به نظر میرسد باز گذاشتن روزنه و به خصوص زینت دادن به آن بیارتباط با عادات چندین هزارساله چادرنشینان نباشد که همیشه منفذ چادرهایشان را رو به آفتاب قرار میدادند تا نخستین پرتو آفتاب در هر بامداد به پیکر قابوس بتابد.
این بنا به شماره ثبت ۸۶ در تاریخ ۱۵ دیماه ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی و پانزدهمین اثر فاخر ایران در فهرست یونسکو جای گرفته است.
حالا برجی که بیش از ۱۰ قرن سرفرازانه سر به آسمان کشیده تا تمدن کهن مردم این دیار را به رخ جهانیان بکشد، قامتش در حال خم شدن است و این اتفاق هیچ دلیلی ندارد جز حضور مصنوعات ساخت بشر در کنار آن و بیتوجهیهای دولتمردان به آثار به جای مانده از گذشتگان.
هر چند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گلستان تلاش زیادی در جهت حفظ آثار و بناهای تاریخی دارد، اما تجربه نشان داده اگر تمام سازمانها و نهادها، بهخصوص شهرداری و استانداری و در سطحی بالاتر مسئولان دولتی و کشوری نخواهند از سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استانها حمایت کنند، حتماً زور این نهاد هم به همه عوامل مخرب نخواهد رسید و از همین الان باید فاتحه بسیاری از بناهایی که زخم و ترک تخریب بر تنشان نشسته را بخوانیم.