تنها چند روز بعد از توصیه مقام معظم رهبری مبنی بر ایجاد نهضت ترجمه ادبیات دفاع مقدس به زبانهای خارجی، غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت که برنامهای برای پیادهسازی توصیه رهبر انقلاب نداشت، صرفاً با آوردن یک سنتورنواز سعی در جلب توجه بازدیدکنندگان نمایشگاه داشت.
نمایشگاه کتاب فرانکفورت در هفتادمین دوره برگزاری میزبان ۷ هزار و ۵۰۰ ناشر از سراسر جهان بود؛ ناشرانی از ۱۱۰ کشور جهان که ایران نیز یکی از آنها بود. امسال مسئله حاد گرانی ارز بر حضور ناشران ایرانی در فرانکفورت سایه سنگینی انداخت، به طوری که اغلب ناشران بخش خصوصی که تا پیش از این در فرانکفورت غرفه برپا میکردند، قید سفر به آلمان را زدند و از حضور در بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان محروم شدند.
در نمایشگاه امسال برای صرفه جویی، تمام ناشران ایرانی در غرفهای ۲۲۲ متری جمع شدند و دیگر مانند سالهای گذشته خبری از پذیرایی با انواع شیرینی و آجیل ایرانی نبود و بنا به سلیقه مدیران موسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران، برگزاری موسیقی زنده، جاذبهای برای بازدیدکنندگان خارجی ایجاد کرده بود.
ما به گرجستان نمیرسیم
از ۳۰ سال پیش تاکنون نمایشگاه بینالمللی کتاب فرانکفورت هر ساله یک کشور را به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه معرفی میکند. این انتخاب فرصت طلایی برای معرفی فرهنگ و هنر آن کشور و برقراری ارتباطهای فرهنگی است. امسال کشور گرجستان مهمان نمایشگاه فرانکفورت بود. این کشور با شعار «گرجستان، ساخته شخصیت ها» به هفتادمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت آمد و ۷۰ نویسنده گرجی ضمن حضور در این نمایشگاه برنامههایی برای کتابخوانی در دیگر شهرهای آلمان، اتریش و سوئیس دارند. حضور گرجستان تنها به برگزاری نشستهای فرهنگی منحصر نشده است، این کشور توانسته زمینه ترجمه آثار ادبیات گرجی به زبان آلمانی و انتشار آنها در آلمان را فراهم کند به نحوی که بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب از گرجستان قرار است در آلمان منتشر شود. سؤالی که شاید ذهن علاقهمندان به فرهنگ و کتاب را در ایران درگیر کند این است که چرا در این ۳۰ سال ایران نتوانسته است از چنین فرصت مغتنمی استفاده کند؟! پاسخ این سؤال را میتوان در مصاحبه «توبیاس ووس»، قائم مقام نمایشگاه فرانکفورت با خبرگزاری «مهر» جستوجو کرد. ووس در این مصاحبه تأکید میکند که «هسته اصلی نمایشگاه ما تجارت کپیرایت است که نه تنها برای ترجمه آثار بلکه موزیک، فیلم، بازی و مواردی از این قبیل نیز وجود دارد.»
قائم مقام نمایشگاه فرانکفورت درباره چرایی مهمان نشدن ایران میگوید: «در خصوص ایران شرایط خاصی وجود دارد. همانطور که میدانید ایران قرارداد حق کپی رایت برن را امضا نکرده است. قبلاً هم اشاره کردهام که مشکل ما به خصوص این حقوق و مجوزهاست. بدیهی است کشوری که مهمترین قرارداد جامعه جهانی در راستای پذیرش قوانین و مقررات مالکیت معنوی را امضا نکرده است، امکان مهمان افتخاری بودن در این نمایشگاه را نخواهد داشت. بیتردید امضای قرارداد برن توسط دولت ایران و البته تغییر نوع نظارت و کنترل بر چاپ نشریات، نکته بسیار مهمی برای نمایشگاه کتاب فرانکفورت است. ایران بدون شک تاریخ ادبیات بسیار کهن و ارزندهای دارد، اما موانع بسیاری پیش رویش برای فائق آمدن بر این مسئله (مهمان ویژه شدن در نمایشگاه ما) موجود است»؛ مشکل به ظاهر ساده، اما جدی که باعث میشود تقریباً ناشران ایرانی در نمایشگاه فرانکفورت بیشتر در نقش یک بازدیدکننده خوش برخورد ظاهر شوند تا یک شریک تجاری در حوزه فرهنگ که میتواند برای ایران سود آوری فرهنگی و مالی داشته باشد.
نهضت ترجمه، این گونه محقق میشود؟!
رهبر معظم انقلاب در مراسم شب خاطره دفاع مقدس که با حضور جمعی از هنرمندان و نویسندگان ادبیات دفاع مقدس برگزار شد، به ایجاد نهضت ترجمه کتاب اشاره کرده و فرمودند: «یک نهضتِ ترجمه راه بیندازیم، نه ترجمه از بیرون، ترجمه به بیرون، برای ارائه آنچه هست. بگذارید بدانند در آبادان چه گذشت، در خرمشهر چه گذشت، در جنگها چه گذشت، در روستاهای ما چه گذشت.»
در سالهای اخیر به همت نویسندگان ادبیات دفاع مقدس، آثار ارزشمندی نگاشته شدهاند که بخشی از آنها با تقریظهایی که رهبر انقلاب بر آنها منتشر کردهاند، در میان عموم مردم شناخته شده و در داخل کشور با استقبال خوبی روبهرو شدهاند. این ادبیات اکنون نیازمند عبور از مرزهای ایران و جهانیشدن هستند؛ اقدامی که میشود از فرصت حضور در نمایشگاههای بینالمللی کتاب از جمله نمایشگاه کتاب فرانکفورت برای ارتباط برقرار کردن با ناشران خارجی و عقد قرارداد فروش و ترجمه استفاده کرد ولی چرا این اتفاق رخ نمیدهد؟ باز هم جواب سؤال به قانون کپیرایت باز میگردد.
حتی تلاشهای مستقلی مانند ارتباط با ناشران ایتالیایی برای انتشار کتاب «پیغام ماهی ها» خاطرات سردار شهید همدانی که به همت گلعلی بابایی نگاشته شده نیز به خاطر نبود سیستم مناسبی برای مذاکره با طرف بینالمللی به نتیجه نمیرسد.
ناشران خارجی به دلیل نبود قانون کپی رایت در ایران، تمایلی به مذاکره با ایرانیها ندارند و ناشران ایرانی هم نمیتوانند در این شرایط کتابهای خود را به طرف خارجی عرضه کنند.
غرفه ایران از نظر بازدیدکنندگان
امسال نیز حضور ایران در فرانکفورت باعث شد تا گروهک تروریستی منافقین نیز اقدامات ضد ایرانی خود را به محل برگزاری نمایشگاه بکشانند. این اقدام هر ساله حواشیای برای غرفه ایران در پی دارد. از سوی دیگر جمعشدن غرفههای ناشران ایرانی در یک محل که در کنار غرفه ناشران عرب برپا شد، حواشی دیگری نیز داشته است. یک بازدید کننده افغان بعد از حضور در نمایشگاه فرانکفورت، در توئیتی ابراز تعجب کرده است که در یک روز مانده به پایان نمایشگاه کتاب تازه یک ناشر ایرانی در حال چیدن قفسههای کتاب است!
عدم برنامهریزی صحیح برای استفاده بهینه از فضای نمایشگاه فرانکفورت و سفرهای توریستی مدیران به اصطلاح فرهنگی و مهمانان همیشه حاضر در سفرهای خارجی، بخش دیگری از حواشی غرفه ایران در فرانکفورت است.
همان گونه که حضور مدیران سینمایی در فستیوالهای بینالمللی و برپایی غرفه ایران در بازارهای فروش فیلم، هیچ وقت به نتیجه ملموسی برای سینما منجر نمیشود، حضور چهرههای فرهنگی در نمایشگاه فرانکفورت نیز صرفاً با کلیگوییهایی همراه است که نمیتوان از آن به موفقیت فرهنگی رسید.