در حالی که در دو دهه گذشته پدیده خشکسالی در کشور موجب بروز بحرانهای آبی شده است، اما شواهد موجود نشان میدهد در مناطقی از کشور هم که باران باریده بر اثر نبود سیستمهای منظم آبخیزداری این مناطق بهشدت دچار فرسایش خاک شدهاند؛ موضوعی که موجب شده تا چهارمحال و بختیاری با فرسایش سالانه ۲۰ تن خاک بالاترین نرخ فرسایش خاک را در کشور به خود اختصاص دهد. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگلهای کشور هم با اشاره به اینکه هماکنون ۱۲۶ میلیون هکتار از اراضی کشور دچار فرسایش آبی است از کمک ۷۰۰ میلیاردی مقام معظم رهبری در سال جاری برای اجرای طرحهایی در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری به سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری خبر داد.
از بین رفتن مراتع در کنار نابودی جنگلها سبب شده تا با وقوع بارشها و جاری شدن سیلابها علاوه بر تخریب مناطق مختلف، مقدار قابل توجهی نیز از خاک زمین شسته و دچار فرسایش شود؛ موضوعی که سبب شده تا در حال حاضر چهارمحال و بختیاری با فرسایش سالانه ۲۰ تن خاک بالاترین نرخ فرسایش خاک در میان استانهای کشور را به خود اختصاص دهد و به یکی از بحرانیترین استانهای کشور از لحاظ فرسایش آبی تبدیل شود. این در حالی است که با توجه به کوهستانی بودن این استان و داشتن بارشهای برف و باران فرسایش خاک در این استان از دیگر مناطق کشور بیشتر است. یکی از کارشناسان بخش منابع طبیعی با اشاره به اینکه حذف پوشش گیاهی در مراتع و کوهستانها نقش مهمی در فرسایش خاک در این استان دارد در این خصوص میگوید: «استان چهارمحال و بختیاری با فرسایش۲۰ تن خاک در هکتار سالانه بالاترین نرخ فرسایش خاک را در کشور به خود اختصاص داده است.» سجاد حسینی میافزاید: «این در حالی است که میزان فرسایش آبی کشور ۱۲۵ میلیون هکتار است که سهم استان از این میزان فرسایش آبی که تقریباً تمام سطح استان چهارمحال و بختیاری را دربرمیگیرد، سالانه به ۳۲ میلیون تن میرسد.» این در حالی است که علاوه بر فرسایش آبی و خاکی کاهش پوشش گیاهی به علت چرای دام، خشکسالی و... نقش مهمی در افزایش فرسایش خاک در این استان دارد.
۲ میلیارد تن فرسایش خاک در ایران
در حال حاضر فرسایش خاک در ایران به طور متوسط ۲ میلیارد تن در سال است که سه برابر متوسط آسیا و بالاترین نرخ در کره زمین محسوب میشود. این در حالی است که از نظر کارشناسان بحران خاک حتی خطرناکتر از بحران آب است؛ چراکه خاک بالعکس آب به زودی تجدید نمیشود؛ بهطور متوسط هر سانتیمتر خاک ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال زمان میبرد تا از سنگ مادر تشکیل شود. از آنجا که ایران یکی از مناطق وابسته به تولیدات محصولات کشاورزی است لذا این مهم میطلبد تا برای حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن اقدام جدی انجام بگیرد.
به گفته کارشناسان، فرسایش خاک نیز یکی از جدیترین خطراتی است که زمینهای کشاورزی و در نتیجه، تولید غذا در جهان را تهدید میکند. هر سال در جهان، ۱۰میلیون هکتار از زمینهای کشاورزی بر اثر فرسایش از دست میرود و به تبع آن منابع موجود برای تولید مواد غذایی نیز کاهش مییابد. از آنجا که ایران در یک اقلیم بیابانی قرار گرفته است به دلیل کمبود ریزشهای آسمانی و کمبود رطوبت، میانگین تولید هر سانتیمتر خاک در کشور دست کم سه تا چهار برابر تولید هر سانتیمتر خاک در کره زمین است. این در حالی است که در مناطق شمالی ایران فرآیند خاکسازی سرعت نسبتاً بیشتری دارد و شکلگیری هر سانتیمتر خاک بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ سال طول میکشد، اما در مناطق مرکزی و در برخی از مناطق جنوبی کشورمان تا ۱۱۰۰سال طول میکشد تا یک سانتیمتر خاک شکل بگیرد.
کمک مقام معظم رهبری برای آبخیزداری
از آنجا که اجرای طرحهای آبخیزداری میتواند کمک بسیاری به مدیریت منابع آبی و جلوگیری از هدررفت آب و فرسایش خاک در مناطق مختلف کشور کند لذا این مهم موجب شده سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور برنامههای ویژهای را برای اجرای این طرحها در نظر بگیرد. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگلها با اشاره به وضعیت نامناسب فرسایش آبی در کشور میگوید: «این مهم موجب شده تا در حال حاضر ۱۲۶ میلیون هکتار از اراضی کشور دچار فرسایش آبی شود.»
هوشنگ جزی با بیان اینکه در طول سالهای اخیر کشور دچار مسائل خشکسالی، تغییر اقلیم، سیل و... شده است که در کنار این پدیدهها نظام نامناسب بارشی، بحران کمآبی را افزوده است، میافزاید: «اقداماتی که در مجموعه آبخیزداری و آبخوانداری انجام گرفته در کنترل بحران سیل، کمک به تقویت و بهبود منابع زیرزمینی و... اثربخش بوده است.»
وی با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری برای تسریع در اجرای طرحهای آبخیزداری ادامه میدهد: «براساس دستور دفتر مقام معظم رهبری، اعتباری به مبلغ ۲۰۰ میلیون دلار معادل ۷۰۰ میلیارد تومان در سال جاری برای اجرای طرحهایی در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری به سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری اختصاص داده شد.» این در حالی است که عملیات آبخیزداری فقط در یک نقطه خاص اجرا نمیشود، بلکه در کل حوضه آبخیز پراکندگی دارد و سازمان جنگلها برای اینکه بتواند عدالت آبخیزداری را در کشور رعایت کند، مدل مدیریت جامع حوضه آبخیز را پیاده میکند و این مدل حاکی از آن است که تمام مسائل حوضه آبخیز در کنار هم دیده شود تا مجموعه این اقدامات وضعیت معیشتی مردم مستقر در حوضه را بهبود ببخشد. به گفته مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگلها در سال جاری برای افزایش پوشش گیاهی در کشور و غنیسازی جنگلها، حدود ۲۶ هزار هکتار توسعه عملیات جنگلداری مورد نظر است و علاوه بر آن ۵۰ تا ۶۰ هزار هکتار در کشور عملیات مورد نظر در زمینه مدیریت مراتع صورت میگیرد.