چند سالی میشود که نام دریاچه ارومیه بر سر زبانها افتاده است. دریاچهای که در گذشته لقب بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا را به خود اختصاص داده بود و حالا مسیر زوال را طی میکند. بهرغم اینکه زمستان و بهار هرسال کارشناسان محیطزیست خبرهای مسرت بخشی در خصوص افزایش سطح آب دریاچه را ارائه میدهند، اما با هر تابستان مشکلات شدیدتر از سال قبل باز میگردد. از همین رو محققان اردبیلی به تازگی طی پژوهشهایی که انجام دادند توانستند به فناوری بارورسازی ابرها دست یابند. اتفاقی که میتواند دریاچه ارومیه را از خطر زوال حتمی نجات دهد.
روزگاری بود که میشد در دریاچه ارومیه قایق سواری کرد. اما حالا عمق این دریاچه به قدری کاهش یافته است که منابع آبی آن توان حمل قایق را هم به راحتی ندارند و روز به روز از سطح آب آن نیز کاسته میشود. معضلی که به گفته کارشناسان در اثر عوامل مختلفی، چون مدیریت ناصحیح، برداشت بیرویه، افتتاح سد در حوضه آبریز، تجاوز کشاورزان و ایجاد چاههای بیرویه در مزارع اطراف و مسائلی از این دست به وجود آمده است. از همین رو چند سالی است که بحث احیای دریاچه مطرح شده است. چراکه با خشک شدن آن نه تنها یکی از جاذبههای طبیعی و مهم ایران از دست میرود، بلکه معضلی به نام ریزگردهای نمکی هم در استان به وجود میآید. مسئلهای که زندگی را برای بومیان منطقه غیرممکن میکند. بنابراین کارشناسان از هر راهی که توانستند طی این سالها بحث احیای دریاچه را پیش بردند، با این حال بهرغم اینکه با هر زمستان و بهار به دلیل افزایش بارندگیها سطح آب دریاچه بالا میآمد، اما بومیان منطقه خوب میدانند که این شرایط پایدار نبوده و تابستان دوباره وضعیت به حالت قبلی و حتی بدتر بر میگردد. از همین رو چند سالی میشود که بحث بارورسازی ابرهای محدوده دریاچه ارومیه مطرح شده است. مسئلهای که شاید خیلی دور از ذهن باشد و حالا به کمک محققان اردبیلی تحقق یافته است.
دریاچه ارومیه نجات مییابد
در حال حاضر محققان اردبیلی به فناوری بارورسازی ابرهای حوضه دریاچه ارومیه دست یافتهاند. فناوری که حدود ۷۸ سال در سطح دنیا قدمت دارد و حالا محققان اردبیلی با بومیسازی آن میخواهند شرایط را برای بارورسازی ابرهای محدوده دریاچه ارومیه فراهم کنند. موضوعی که نه تنها معضل زوال دریاچه ارومیه را به طور کلی برطرف میکند، بلکه آنطور که انتظار میرود میتوان با بهرهمندی از این فناوری بحث کشت دیم و آبی را هم دوباره در این استان به جریان انداخت. مسئلهای که طی سالهای اخیر این سؤال را پیش روی مسئولان قرار داده بود که آیا میتوان همچون گذشته در مزارع اطراف دریاچه به کشاورزی پرداخت یا باید برای حفظ آن کشاورزی را به طور کامل حذف کرد. موضوعی که ممکن بود موجی از بیکاری را برای مردم منطقه رقم بزند و نمایندگان بسیاری نیز در همین رابطه در مجلس شورای اسلامی نسبت به ممنوعیت فعالیتهای کشاورزی دست به اعتراض زدند. حالا این فناوری آمده است تا معضل خشکسالی را برای همیشه از سر دریاچه ارومیه کنار بزند. در این خصوص مجری طرح «ژنراتور زمینی دوکاره یا سامانه الکترونیک بارور کننده زمینی ابرها» با اشاره به اینکه میتوان با بارورسازی ابرها معضل دریاچه ارومیه را برطرف کرد، تأکید میکند: «تاکنون توانستهایم چند مورد ژنراتور بارورسازی ابرها را اختراع کنیم که معمولاً نیم ساعت بعد از فعال کردن دستگاه، ابر میتواند یک و نیم ساعت افزایش بارش را داشته باشد.» به گفته این محقق این دستگاه ذرات یدید نقره را به واسطه گرمای مشعل و دود توسط دستگاه به هوا تزریق میکند و همین موضوع منجر به بارور شدن ابرها میشود. محمدرضا افرنگ ادامه میدهد: «بر اساس مطالعات انجام شده بارورسازی ابرها به روش ژنراتورهای زمینی و هوایی در ابتدای حوضههای آبریز رودخانههای غرب و جنوب غرب دریاچه میتواند راهکار مناسبی برای خروج از بحران زوال دریاچه ارومیه در کنار دیگر راهکارها باشد.»
لازم به ذکر است که بر اساس آزمایشات متعدد پژوهشگران، عملیات بارورسازی ابرها موجب جلوگیری از بارش تگرگ شده و نمیگذارد خسارتی هم از این جهت به مزارع و منابع غنی خاک وارد شود. درحال حاضر برای نجات دریاچه ارومیه از بحران خشکسالی آنطور که محققان عنوان میکند به ۴۰۰ دستگاه ژنراتور زمینی نیاز است تا تمام ابرهای آسمان دریاچه ارومیه بارور شود. اتفاقی که باید با برنامهریزی مسئولان در راستای رفع مشکلات این حوزه انجام شود. البته مسئولان همچنان تا برگشت شرایط به روزهای پرآبی دریاچه ارومیه باید برنامههای احیایی دریاچه را پیش ببرند.