محمدرضا سوري
وقوع خشكسالي ها در دو دهه اخير دركنار كاهش بارندگي ازجمله دلايلي است كه سبب شده تا بسياري از استانهاي كشور از لحاظ ذخاير آبي در مضيقه باشند ، اين مهم سبب شده تا حفظ وسالم نگاه داشتن منابع آبي از اهميت دوچنداني برخوردار باشد ، با اين حال خبرها از استانهاي مازندران وخوزستان حاكي از آن است كه بي توجهي به اين مهم سبب شده تا با ورود انواع پسابها وآلودگي ها منابع آبي آنها به شدت در معرض آلودگي ها قرار بگيرد موضوعي كه با توجه به بحراني بودن ذخاير آبي وكاهش بارندگي ها مي تواند در آينده فاجعه آميز باشد.
*******
ريخته شدن انواع آلودگي ها وپسابهاي خانگي، صنعتي وبيمارستاني در محيط و رودخانه ها از جمله دلايل آلوده شدن منابع آبي در كشور به شمار مي رود كه در اين ميان استانهاي مازندران وخوزستان به دليل شرايط ويژه اي كه دارند از لحاظ سرعت و وسعت آلودگي درموقعيت نامناسبي قرار دارند موضوعي كه موجب شده تا درحال حاضر بيشتر رودخانه هاي اين مناطق آنقدر آلوده باشند كه توان زيستن از بسياري از موجودات ازجمله ماهيان را سلب كنند.
اين درحالي است كه با توجه به كاهش منايع آبي مي طلبد تا در جلوگيري از آلوده شدن منابع آبي دركشور خصوصا اين دواستان اقدامات جدي انجام پذيرد.
مازندران رتبه اول
شرايط آب وهوايي مازندران دركنار گردش پذير بودن اين استان موجب شده تا آلودگي محيط زيست خصوصا منابع آبي آن شدت بسياري پيدا كند.
چرا كه انواع آلودگی به وسیله فاضلاب‌های کشاورزی، صنعتی و دامی وارد رودخانه‌ها و منابع آبی زیرزمینی مازندران می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری دراين خصوص مي گويد:« با توجه به اینکه کشور در دوره خشکسالی قرار دارد و این دوره‌های اقلیمی تکرارپذیر هستند، لذا شاهد وضعیت مطلوب آبی در کشور نیستیم.»
محسن مسعودیان با اشاره به اینکه مهم‌ترین مسئله در این زمینه، شیوه استفاده در مصرف آب است، بدین معنی که وقتی مصرف نسبت به منبع موجود بیشتر باشد، بحران ایجاد شده و منابع آبی تحلیل می‌رود، مي افزايد: «عملکرد نامناسب نسبت به آب های زیرزمینی و سطحی یکی از دلایل بروز بحران آب است، به طوری که وقتی آب ورودی به منابع زیرزمینی کم باشد تغییر در چرخه آب ایجاد می‌شود که نمونه آن در خشک شدن دریاچه ارومیه نمود پیدا کرده است.»
ازآنجا كه ازحدود ۴۰ تا ۵۰ سال در شرق مازندران آب زیرزمینی کاهش یافته و به این دلیل میانکاله دچار مشکل شده است، اما این امر در غرب مازندران، اوضاع بهتری دارد هرچند اين منطقه همچنان نیازمند دقت بیشتری در مدیریت مصرف آبهای زیرزمینی است تا دچار خشکی همچون شرق استان نشود.
وی به تبعات ناشی از افزایش آلودگی آبهای زیرزمینی و سطحی پرداخته ومي افزايد: «به عنوان مثال ماهیان رودخانه‌های مازندران نسبت به 30 سال گذشته با کاهش رو به رو شده و یا از بین رفته است، هم‌چنین از نظر کیفی نیز تغییرهای محسوسی داشته‌اند که تمام این موارد از آلودگی آب رودخانه‌ها نشات می‌گیرد.»
اين موضوع موجب شده تا افزایش نیازهای مداوم به مصرف آب بدون توجه به منابع و احداث سازه‌های تصفیه، موجب بروز مشکلاتی چون آلودگی آب می‌شود.
اين درحالي است كه وقتی کیفیت آب رودخانه‌ای تغییر می‌کند، این تغییرات موجب تغییر گونه‌های گیاهی، حیوانات و آبزیان نیز می‌شود.
در كنار اين مهم بي توجهي به كنترل مصرف آب ازجمله ايجاد چهاهاي غير مجاز ازجمله دلايل مشكلات آبي وآلودگي اين منابع در مازندران به شمار مي رود.
از آنجا كه مازندران یکی از استان‌هایی است که کنترل مصرف آب در آن کمتر از استان‌های دیگر است، و با توجه به اینکه کشور به لحاظ منابع آب زیرزمینی مورد تهدید قرار دارد کشاورزان نیز باید نسبت به مصرف آب، نکات لازم را رعایت کنند. برخی از کشاورزان اقدام به حفر چاه‌های غیرمجاز و اقدام تامین آب از منابع زیرزمینی می‌کنند که باید کنترل جدید در این امر صورت گیرد.
آلودگي رودخانه دز در خوزستان
از آنجا كه رودخانه دز يكي از منابع مهم تامين آب مورد نياز خوزستاني ها است لذا بي توجهي به اين مهم موجب شده تا سلامتي اين رودخانه دچار مخاطره شود .
رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول با تاييدآلودگی رودخانه دز مي گويد: «بالا آمدن دبی رودخانه پس از بارندگی ها موجب شد زباله‌های ساحل به رودخانه دز وارد و رودخانه آلوده شود.»
مصطفی چینی‌گر مي افزايد: «این آلودگی مربوط به دو سه روز پیش بوده است که پس از بارندگی به دلیل بالا آمدن دبی رودخانه، زباله‌های حاشیه رودخانه موجب آلودگی رودخانه دز شده‌اند.»
وی با بیان اینکه این آلودگی مربوط به آلایندگی‌های نفتی نبوده است، ادامه مي دهد: «بالا آمدن آب موجب شسته شدن زباله‌های ساحل رودخانه از جمله ظرف‌های یکبار مصرف شده است و زباله‌ها از منطقه علی کله تا پشت سد شناور دزفول گیر کرده‌اند.»
اين درحالي است كه یکی از مشکلات شهرستان دزفول وجود پل شناور روی رودخانه است که زباله‌ها در آن محل گیر می‌کنند و امکان عبور زباله‌ها وجود ندارد. در حال حاضر رودخانه و محل، پاکسازی شده است و مشکلی وجود ندارد.
نگاهي به مهمترين آلوده كنندگان منابع آبي
فلزات سنگین، فعالیت‌هایی مانند حفر معدن و ساختمان‌سازی ممکن است مقادیر زیادی از فلزات سنگین را به منابع آب زیرزمینی مجاور وارد کند. برخی از باغ‌های قدیمی ممکن است حاوی مقادیر زیادی آرسنیک باشند که زمانی ددت به عنوان آفت‌کش به کار می‌رفت. این فلزات در مقادیر بالا برای سلامتی خطرناک هستند.
همچنين وسایل لوله‌کشی خانگی شایع‌ترین منبع سرب و مس در آب آشامیدنی هستند. آب ممکن است به تدریج باعث خورده شدن لولهها شود و این مواد به درون آب خانه نشت کند. میزان اسیدی یا قلیایی بودن آب خانه ها در میزان خورده شدن لولهها موثر است. درجه حرارت یا میزان مواد معدنی آب هم در این زمینه نقش دارد. سرب و مس در لولهها، سه‌‌راهی‌ها یا سایر وسائل مربوط به آب مانند شیرها و سینک ظرفشویی به کار می‌روند.
دفع نادرست ترکیبات فاضلاب‌های خانگی که به طور بسیار رایجی مورد استفاه قرار می‌گیرد، ممکن است آبهای زیرزمینی را آلوده کند. از جمله این مواد حلال‌‌‌ها، روغن موتور استفاده شده، رنگ‌ها، حلال‌های رنگ‌ها. حتی صابون و مواد شوینده و پاک‌کننده ممکن است نهایتا آب آشامیدنی را آلوده کنند. این وضعیت معمولا هنگامی که چاه‌های فاضلاب و سپتیک تانک‌ها نامناسبی مورد استفاده می‌گیرد، رخ می‌دهد.
از آنجا كه کشاورزان برای افزایش رشد محصولات وجلوگیری از آسیب حشرات از کودها و حشره‌کش‌ها استفاده می‌کنندكه ممکن است نهایتا به آبهای زیرزمینی راه یابد.
بسیاری از کودها حاوی اشکالی از نیتروژن هستند که می‌تواند به صورت ماده زیان بار نیترات درآید، كه می‌تواند باعث آلودگی آبهای زیرزمینی و نهرها و رودخانه‌های محلی شود.
همچنين در فضولات انسانی و حیوانی، نیترات و باکتری به عنوان دو ماده آلاینده بسیار مهم یافت می‌شوندكه در صورت راه يافتن به منابع آبي مي تواند آنها را به شدت آلوده كند.
ازطرفي چاه‌های فاضلاب می‌توانند باعث آلودگی باکتریایی و نیتراتی آب شوند.
بسیاری از مواد شیمیایی زیانبار به طور گسترده‌ای در صنایع و کارخانجات محلی استفاده می شوند که در صورت دفع نامناسب ممکن است باعث آلودگی آب آشامیدنی شوند.
ازآنجا كه درکارخانه‌های محلی كه شامل کارخانه‌های مجاور، طرح‌های صنعتی، و حتی کسب‌وکارهای کوچکی مانند پمپ بنزین و خشک‌شویی‌ها می‌شوداز انواع گوناگونی از مواد شیمیایی استفاده مي شود که به دفع با مراقبت دقیق دارد، لذا این مواد شیمیایی یا پسمانده‌های صنعتی می‌تواند منابع آب زیرزمینی را تهدید کند.
همچنين نشت تانک‌ها و لوله‌های زیرزمینی، فراورده‌های نفتی، مواد شیمیایی و فاضلاب‌هایی که در محفظه‌ها یا لوله‌های زیرزمینی ذخیره می‌شوند، ممکن است نهایتا به آبهای زیرزمینی راه یابند. این لولهها و تانک‌ها اگر به درستی ساخته یا نصب نشوند، نشت خواهند داد.
با وجود اينكه بسیاری از محل‌های جدید جمع‌آوری فاضلاب‌ها و پسماندها طوری ساخته شده‌ند که نشت نکنند، اما بروز سیلاب‌ها ممکن است از این موانع بگذرد و موجب آلوده شدن منابع آبي شوند.
