محمدرضا سوري
سالهاست كه كيفيت بالاي صنعت ورشو وسماورسازي در بروجرد لرستان سبب شده تا اين شهرستان علاوه بر كسب بهترين رتبه در ساخت اين مصنوعاتدر داخل از شهرت جهاني مقبولي نيز برخوردار باشد. حالا خبرها حاكي از آن است كه كيفيت بالاي صنعت جواهر سازي در بروجرد سبب شده تا اين شهرستان در اين زمينه نيز در آستانه جهاني شدن قرار بگيرد موضوعي كه موجب شد تا معاون اداره کل میراث فرهنگی لرستان روز گذشته اعلام كند:« بروجرد جزو مراکز عمده ساخت زیورآلات در کشور است كه اين مهم مي تواند براي اين شهر رتبه جهاني كسب كند.»
******
شهر بروجرد در استان لرستان از دیرباز تاکنون جزو مراکز عمده ساخت زیورآلات در کشور بوده است. از زمان قاجار و قبل آن در بروجرد زرگران و طلاسازان متبحری مشغول به کار بوده‌اند.
بنا برروایاتي تاج زرین شاه قاجار آقامحمدخان توسط زرگرانی از یزد، اصفهان و بروجرد ساخته شده است و همچنین آورده‌اند هنگامی که وی تصمیم بر طلاکاری گنبد حضرت حسین بن علی(ع) در کربلا گرفت از زرگران نخبه بروجرد در این امر كمك خواستند.
دركناراين موضوع بحث ورشو وسماور سازي نيز ازجمله صنايعي به شمار مي رود كه همواره توسط صنعتكاران اين شهربه بهترين نحو و با بالاترين كيفيت ساخته ودراختيار علاقمندان قرار گرفته است موضوعي كه در صورت توجه به ْآن مي توان علاوه بر ايجاد اشتغال ،درآمد را نيز نصيب مردم منطقه كند و موجب جذب گردشگر وصادرات به كشورهايي كه به صنايع دستي اين چنيني علاقمند هستند منجر شود.
بروجرد مرکز ساخت زیورآلات در کشور
استان لرستان و به‌ویژه شهرستان بروجرد به دلیل قدمت تاریخی خود دارای تنوع و گوناگونی صنایع و مصنوعاتی است که ساخته دست هنرمندان این دیار بوده و از گذشته‌ای دور ساخت این مصنوعات دستی وسیله‌ای برای ارتزاق و امرارمعاش عده کثیری از شهروندان این منطقه از کشور بوده است، صنایع‌دستی همچون گلیم، ماشته (جاجیم)، قالی باقی و فرش‌بافی و ورشو شازي هنر منحصربه‌فردی که بروجرد را جایگاه و خاستگاه اصلی این هنر ارزشمند اصیل قرار داده است.
وجود هنرمنداني كه در زمينه ساخت زيور آلات ازانواع فلزات را دارند موجب شده تا بروجرد دراين زمينه حرفهاي بسياري براي گفتن داشته باشد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی لرستان در تاييد اين مهم مي گويد:« شهر بروجرداز ديربازجزو مراکز عمده ساخت زیورآلات در کشور بوده است.»
افشین باباحسینی مي افزايد:« شکل‌دهی و نقش‌اندازی فلزات قیمتی با هدف ساخت آرایه‌ها، زیورآلات و اشیای زینتی به کمک ابزارهای مختلف و روش‌های تلفیقی از قدمتی طولانی برخوردار است.»
وي ادامه مي دهد: «بسیاری از اشیای مفرغی کشف شده در این استان مربوط به هزاره‌های پیش از میلاد هستند که می‌توان به گیره و سر سنجاق سینه اشاره کرد.»
شهر بروجرد از دیرباز تاکنون جزو مراکز عمده ساخت زیورآلات در کشور بوده است. از زمان قاجار و قبل آن در بروجرد زرگران و طلاسازان متبحری مشغول به کار بوده‌اند.
برخی زیورآلات تولیدی بروجرد عبارتند از قاب قرآن، پلاک، دستبند، نوعی گردنبند موسوم به جفتی، دو نوع گلوبند موسوم به ماهی و حروفی، گیر سر و... اکثر زیورآلات ساخته شده در این شهر با سنگ‌های قیمتی ازجمله یاقوت و مروارید تزیین می‌شوند.
اين درحالي است كه ساخت متنوع ترين زيورآلات ازانواع فلزات توسط هنرمندان بروجردي سبب شده تا بسياري از گردشگران داخلي وخارجي ازعلاقمندان وخريداران پروپا قرص اين صنايع دستي ارزشمند باشند، موضوعي كه مي تواند پاي آنها را به بازار صادراتي بازكند.
دراين ميان ،مسگری ، جاجیم بافی، گلیم بافی ، صابون پزی ، گیوه دوزی، ماشته بافی، چاقوسازی و صنایع دستی ورشو از پرآوازه ترین تولیدات محلی بروجرد بوده که در گذشته از رونق خاصی برخوردار بوده اند.
این حرفه ها زمان هاي قبل به حدی شهرت داشته اند که هم اکنون دربازار قدیمی شهرستان بروجرد راسته و بازارچه ها و کوچه هایی به نام این مشاغل وجود دارد.
گلیم بافی، جاجیم بافی و ماشته نیز از دیگر صنایع دستی بروجرد بوده که در گذشته مورد استفاده بیشتر خانواده ها و مصارفی چون رختخواب پیچ و زیر انداز قرار می گرفت.
از آنجا که در گذشته حرفه بیشترمردم بروجرد دامداری بوده این منطقه غنای خاصی در زمینه دارا بودن نخ و پشم ،غنی داشته و این مهم موجب گرایش افراد به سمت این صنعت و هنر دستی می شده است.
البته با توسعه زندگی شهر نشینی ، این صنایع هنوز خریداران خاص خود را دارند و هنوز گلیم و جاجیم در ابعاد کوچک زینت بخش دیوارها و طاقچه ها است.
گیوه دوزی و جوراب بافی نیز از دیگر صنایع دستی بروجرد است که نمونه های سنتی آنها همچنان در بازار این شهر دیده می شود.
مسگری از دیگر حرفه های پر رونق بروجرد بوده که امروز نام ˈ راسته مسگرهاˈ در بازار قدیمی این شهر معروفیت این پیشه را در ذهن تداعی می کند.
با توجه به پرداختن به اهمیت ظروف مسی در پخت و پز و سلامت خانواده، این ظروف طی چند سال اخیر محبوبیت خود را دوباره به دست آورده و علاوه بر مصارف زینتی، یکی از ظروف اصلی در آشپزخانه اغلب شهروندان شده است.
وروشو وسماورسازي هنري درهم تنيده بروجرد
ورشو سازی شاخص ترین صنایع دستی بروجرد است که با بیش از دو قرن رونق، نام این شهرستان را در داخل و خارج کشور مطرح کرده است.
از جمله تولیدات ورشویی می توان به آبخوری، سینی و فنجان ،منقل، آفتابه لگن، سرمه دان، گلاب پاش و سماور اشاره کرد که به استناد برخی متون، کار ساخت این لوازم خانه از زمان سلجوقیان و صفویان دراین منطقه رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج خود رسیده است.
صنعت ورشو سازی در گذشته‌های نه چندان دور در شهر بروجرد رونق فراوانی داشت و بخش وسیعی از بازار قدیمی این شهر را به خود اختصاص می‌داده است.
گستردگی این هنر به حدی بوده است که نام شهر بروجرد و ورشو با هم آمیخته شده است. این فلز به صورت ورق از کشور آلمان و لهستان به ایران وارد می‌شده است و با داشتن جلا ومقاومت طولانی در مقابل پوسیدگی ، آنرا “ژرمن سیلور” نیز اطلاق می‌کردند.
هنرمندان دیار بروجرد، با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری با استفاده از دستگاههای ساده و همچنین نیروی بازوی خود، به خلق آثار فلزی بسیار زییایی از ورقهای ورشویی می‌پرداختند که از جمله می‌توان به ظروف غذا خوری، سماور، سینی، قندان، چایدان، گلاب پاش و … اشاره کرد.
از برجسته‌ترین هنرمندان این حرفه می‌توان استاد علی میناگر، مرحوم استاد رئوف، مرحوم استاد قریب، استاد رضا گلدوز، استاد محمد باد آور، استاد علیرضا شاددل، استاد ماشاء اله فرخی و … را نام برد.
در زمانی نه چندان دور در گوشه گوشه شهر بروجرد صدای دلنشن چکش ورشوسازان و نوای موزون آن حکایت از تلاش و تولید بود.تولیدی که نه تنها نیاز بروجرد و ایران و حتی علاقمندان آن سوی مرزها را شامل می‌شد. زمانی حتی اروپاییان که خود تولید کننده ورق ورشو بودند از مشتاقان ورشوی چکشی بروجرد به شمار می‌آمدند.
هنرمندان مشغول به کار در این هنر با رقابتی که با یکدیگر داشتند در شکل دادن به ورق ورشو و ساختن ظروف زیبا از هم پیشی می‌گرفتند و این ابزار و ظروف امروز زینت بخش هنرکده‌ها و موزه‌ها و منازل هنرشناسان در سراسر دنیا است.
آثار چکشی ورشویی که هر یک دنیایی از ظرافت و هنر را در خود نهفته دارد بیانگر فرهنگ و آداب و رسوم و طرز تفکر و خلاقیت و توانایی سازنده آن می‌باشد.
درباره تاریخچه هنر صنعت ورشوسازی در ایران، نظرهای گوناگونی وجود دارد، نقل می‌کنند که در عصر قاجار تعدادی از مسگران ماهر اصفهان، بروجرد، دزفول و چند شهر دیگر جهت آموختن فن ورشوسازی به روسیه اعزام شدند.
این عده پس از آموختن این هنر در بازگشت به وطن، با دایر کردن کارگاههایی، ساخت وسایل ورشویی را آغاز کردند. برخی دیگر برآنند که از قدیم ساخت وسایل ورشویی وجود داشته است، ولی تعداد آنها بسیار کم بود.
بر اساس اسناد موجود استادان بروجردی قبل از آنکه از ورشو استفاده کنند با ورق زرد رنگ برنج وسایل مورد نیاز مردم آن روزگار را می‌ساختندو چون ورشو سازان برای اولین بار از ورق ورشو برای ساخت جای جوهر و دوات خطاطی استفاده می‌کردند که به آنها “دوانگر” می‌گفتند.
به استناد برخی متون، کار ساخت اسباب خانه از این فلز از زمان سلجوقیان و صفویان رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج رسیده است.
به هر حال یکی از پررونق‌ترین صنایع در شهر بروجرد طی سالیان متمادی تهیه اسبابی بود که از جنس ورشو ساخته می‌شد.
ورشو فلزی است سفید رنگ و نقره مانند که آلیاژ آن 20 درصد نیکل، 35 درصد روی و 45 درصد مس است، به خوبی ذوب و به آسانی قالب گیری می‌شود.
این فلز به صورت ورق از کشورهای آلمان و لهستان به ایران وارد و به علت جلا و درخشندگی زیاد و مقاومت طولانی در مقابل پوسیدگی به «ژرمن سیلور» مشهور شده بود.
هنرمندان بروجردی با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری که با دستگاههای ساده و نیروی بازوی هنرمند میسر بود، آثاری فلزی از ورقهای ورشو خلق می‌کردند و ظروف بسیاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، زیر سماوری، چای دان، قندان، استکان، گلاب پاش، آفتابه لگن، سرمه دان و وسایلی که معمولا در جهیزیه دختران جوان یافته می‌شد، می‌ساختند.
از اساتید ورشو سازی بروجرد می‌توان ملا مهدی، حاج عبدالوهاب، محمد رحیم میناگر، باقر حق شناس و خاندان هنرور و رئوفیان و میناگر را نام برد .
آبخوری ، سینی و فنجان ،منقل، آفتابه لگن، سرمه دان، گلاب پاش و سماور از تولیدات متنوع ورشویی هستندکه به استناد برخی متون، کار ساخت این لوازم خانه از زمان سلجوقیان و صفویان دراین منطقه رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج خود رسیده است.
لذا رونق اين صنايع دستي باارزش دركنار ياخت وساز زيورآلات كه با انواع واقسام فلزات ساخته مي شود مي تواند رونق بخش اقتصاد مردم بروجرد شود كه اين مهم مي طلبد تاضمن سرمايه كذاري در اين زمينه از استاندان به نام اين صنعت دررونق روز افزون آن كمك وياري گرفت .
هنر سماورسازی یکی از هنرهای صنایع دستی شهرستان بروجرد و در واقع از قدیمی ترین صنعت دستی این شهر است که از دیرباز نظر هنرمندان چیره دست این دیار را برای ساخت این ابزار خانه به خود جلب کرده تا استادکاران فراوانی را در این زمینه پرورش دهد.
گرچه این هنر با گذر زمان گرد فراموشی به خود گرفته و با جایگزین شدن سماورهای صنعتی از گردونه رقابت های تولیدی خارج شده اما در شهرستان بروجرد هنوز هم سماورهای صنایع دستی در میان شهروندان علاقه مندان خاص خود را دارد به گونه ای که در کمتر خانه ای اثری از این سماور های دست ساز دیده نمی شود و بانوان بروجردی با وسواس و علاقه خاصی سماورهای قدیمی را در گوشه ای از خانه خود به عنوان ابزارهای زیبایی برای تزئین منزل نگهداری می کنند.
هنر سماور سازی در میان هنرمندان صنایع دستی این شهرستان جایگاه ویژه ای داشته به گونه ای که یکی از تولیدات معروف و پرفروش صنعتگران دستی این شهرستان ساخت سماور بوده است.
به درستی نمی توان تاریخ درستی برای این هنر تخمین زد اما آنچه مسلم است این است که با ورود سماور از کشور روسیه به ایران نخستین هنرمندانی که اقدام به ساخت سماور در ایران کرده اند هنرمندان بروجردی بوده اند.
جنس اغلب سماورهای قدیمی ساخته شده در بروجرد از ورق ورشو و برنج بوده که پس از آن به سماورهای امروزی از جنس استیل تبدیل شده اند. مخزن سوخت این سماورها در ابتدا با ذغال های چوبی پر می شد که پس از آن به صورت مخازن نفتی طراحی می شد.
سلام لطفا آدرس مکانی برای اب طلا کاری تو بروجرد نیاز دارم ممنون 
