از زمستان گذشته بازار ارز آشفته شد و نرخ دلار رشدی روزافزون داشت، دولت برای کنترل بحران ارزی با بخشنامه‌های متفاوت و پی در پی به‌دنبال حل مشکل بود اما به‌دلیل تصمیمات خلق‌الساعه و غیرکارشناسی مشکلات بسیاری را پدید آورد و بر این آشفتگی دامن زد، بعد از روی کار آمدن آقای همتی، رییس کل بانک مرکزی بسته سیاست‌های جدید ارزی رونمایی شد، بسته‌ای که تا حدی توانست بازار ارز را در کنترل خود در آورد.
اعلام نرخ ارز توسط بانک مرکزی سه بار در روز
البته قدم‌های بانک مرکزی در کنترل بازار ارز و ممانعت از تکرار مجدد آشفتگی‌ها در این بازار مهم همچنان ادامه دارد و در جدیدترین اقدام، بانک مرکزی از روز گذشته به صورت روزانه و در سه ساعت مختلف، نرخ دلار در صرافی‌های مجاز را اعلام می‌کند. بر این اساس نرخ یکشنبه ۲۳ دی‌ماه ساعت 10 صبح، ۱۱۶۰۰ تومان بود، همچنین نرخ خرید هر دلار آمریکا نیز ۱۱۵۰۰ تومان اعلام شد. نرخ خرید هر اسکناس یورو نیز ۱۳ هزار تومان و نرخ فروش آن ۱۳۱۰۰ تومان
تعیین شد.آقای عبدالناصر همتی با انتشار پیامی در صفحه اینستاگرام خود با اشاره به اینکه دولت آمریکا دور جدیدی از جنگ روانی علیه ملت ایران را آغاز کرده است، اعلام کرد که «شروع و شتاب گرفتن تأمین ارز از طریق هند، کره جنوبی، چین و تصمیم به توسعه مبادلات و تجارت با ترکیه، عراق و سایر همسایگان در کنار ذخایر مطلوب و حضور مؤثر بانک مرکزی در بازار ارز، یک‌بار دیگر تلاش دولت آمریکا برای تأثیرگذاری بر بازار ارز را خنثی خواهد ساخت.» به گفته همتی، طرح شایعات علیه سیستم بانکی نیز در این راستاست و هوشیاری مردم را می‌طلبد.
شتاب تأمین ارز با «پیمان‌سپاری ارزی»
بر اساس مصوبه دولت و بخشنامه بانک مرکزی، صادرکنندگان «متعهد» شده‌اند که ارز خود را به کشور باز گردانند؛ یعنی یا با آن بدهی ارزی خود را بپردازند، یا صرف واردات خود کرده یا در سامانه نیما به دیگر واردکنندگان بفروشند و راه دیگر اینکه در بانک‌ها سپرده‌گذاری ارزی کنند.
با توجه به اینکه درآمد صادرات غیرنفتی تقریباً با صادرات نفتی کشور برابر است و اینکه اغلب توسط بخش خصوصی انجام می‌شود که محدودیت‌های دولت را در تحریم‌های آمریکا ندارد، بازگشت ارز حاصل از آن برای دولت اهمیت ویژه‌ای دارد.
هرچند تمامی تصورات و پیش‌بینی‌های دولت برای پوشش تقاضای وارداتی کشور با ارز صادرات غیرنفتی محقق نشد که یکی از علت‌های آن بهانه تراشی‌های صادرکنندگان در بازگرداندن ارز بود، در شرایطی که صادرکنندگان
مدعی هستند که بانک مرکزی «پیمان‌سپاری ارزی» را برقرار کرده، پیگیری‌ها نشان می‌دهد که شرایط در این دوره به مراتب سهل‌تر از دهه هفتاد است و می‌توان گفت دست صادرکنندگان برای هزینه‌کرد درآمد ارزی خود باز است.
در دوره پیمان‌سپاری ارزی، صادرکنندگان باید در زمان صادرات نزد بانک وثیقه‌گذاری می‌کردند که حتماً ارز صادراتی را به کشور بیاورند و در صورت تخلف به سازمان تعزیرات حکومتی معرفی می‌شدند. این در حالی است که در شیوه کنونی، صادرکنندگان در زمان ارائه اظهارنامه به گمرک، فیلد مربوط به تعهد ارزی را پر می‌کنند و متعهد می‌شوند که طبق دستورالعمل اعلامی دولت و بانک مرکزی ارز را باز می‌گردانند و خبری از وثیقه‌گذاری و برخورد قضایی نیست.
حدود 9 ماه از تغییر سیاست‌های ارزی کشور و الزام مجدد صادرکنندگان به بازگرداندن ارز به کشور می‌گذرد؛ در این مدت با وجود بهانه تراشی‌های صادرکنندگان مبنی بر اینکه نرخ‌ها در سامانه نیما واقعی نیست، معاملات ارزی در این سامانه برقرار است.
حال، اولین مهلت سه‌ماهه صادرکنندگان عمده کشور برای بازگرداندن ارزهای صادراتی چند روز پیش پایان گرفت و
با توجه به آمار ورودی ارز به سامانه نیما، به نظر می‌رسد برخی صادرکنندگان به تعهد ارزی خود عمل نکرده‌اند. این در حالی است که چند روز پیش، رییس دفتر رییس‌جمهوری از امکان برخورد قانونی با صادرکنندگان متخلف خبر داده بود و از آن سو، رییس کل بانک مرکزی نیز در دیدار با اعضای هیأت‌رییسه اتاق بازرگانی ایران، از لزوم بازگشت کامل ارزهای صادراتی به کشور سخن گفته بود. به‌دنبال این جلسه اما اتاق بازرگانی ایران در اطلاعیه‌ای از صادرکنندگان خواست که نسبت به ایفای تعهدات ارزی خود اقدام کنند و البته قول پیگیری مطالبات آن‌ها در این زمینه را هم داد.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد با پایان یافتن مهلت سه‌ماهه بانک مرکزی برای بازگرداندن ارزهای صادراتی به کشور، دولت و بانک مرکزی تصمیم دارند در این خصوص جدیت بیشتری به خرج بدهند. اطلاعیه اتاق بازرگانی ایران در مورد لزوم بازگردانی ارزهای صادراتی از سوی صادرکنندگان را نیز در همین رابطه بهتر می‌توان درک کرد. در این میان، صحبت از قطع حمایت‌ها از صادرکنندگانی که ارزهای خود را به کشور برنگردانند، احتمالاً می‌تواند در قالب قطع مشوق‌های صادراتی صورت بگیرد.
احیای ذخایر ارزی
همتی در پیام خود از افزایش ذخایر ارزی گفته بود، خبری که چهار دی‌ماه در پژوهشکده بانک مرکزی آن را اعلام کرده و آورده بود که ذخایر ارزی در پنج ماه گذشته به بالاترین سطح در پنج سال گذشته رسیده است. به‌طوری که برخی منتقدین معتقدند با توجه به ذخایر خوب بانک مرکزی، همتی سخت‌گیری بیش از حدی بر روی خرج کردن ذخایر ارزی می‌کند. البته بانک مرکزی این خبر را در واکنش به سخنان غیر منطقی رییس‌جمهوری زمان ارائه لایحه بودجه اعلام کرد. روحانی در صحن مجلس گفته بود: « در ابتدای سال ۹۷ ذخایر ارزی کشور به صفر رسیده بود خبری که باعث شد تا بازار ارز اندکی ملتهب شود.»
با توجه به ذخایر فعلی ارزی بانک مرکزی، به نظر می‌رسد بانک مرکزی به‌راحتی توان کاهش دادن نرخ ارز را دارد. اما عدم کاهش آن احتمالاً نشان از برنامه بانک مرکزی برای بازارسازی و شکست دادن سفته‌بازان در بازار است. همان‌طور که دولت به‌راحتی توانست نرخ دلار را از ۱۹ هزار تومان به ۱۰ هزار تومان برساند. به‌نظر می‌رسد با توجه به ذخایر فعلی، دولت به‌راحتی می‌تواند نرخ دلار را کاهش دهد.
