سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: به فاصله کمی از هنگام اذان مغرب در شبهای ماه رمضان سه سریال تلویزیونی به ترتیب از شبکههای ۳، ۲ و یک سیما پخش میشوند؛ سریالهایی که به لحاظ محتوا هر کدام موضوع اخلاقی را دنبال میکنند. «برادر جان»، «دل دار» و «از یادها رفته» هر کدام نقدها و نظراتی را در میان بینندگان تلویزیون در پی داشتهاند. «جوان» به مناسبت پخش مجموعههای مناسبتی سیما، گپ و گفت کوتاهی با حامد عنقا، فیلمنامهنویس و تهیهکننده سریالهای ماه رمضانی داشته است. عنقا سال گذشته سریال پرمخاطب «پدر» را در تلویزیون داشت و امسال نوروز نیز مجموعه تلویزیونی «بر سر دو راهی» به تهیهکنندگی وی از شبکه ۲ سیما پخش شد.
برای شروع به این موضوع بپردازیم که چرا سریالهای ماه رمضان تا این حد مورد توجه قرار میگیرند و نقاط ضعف و قوتشان بیش از سایر سریالها زیر ذرهبین میرود؟
به نظرم از حدود ۲۰ سال پیش بود که کنداکتور ماه رمضان به مهمترین فصل پخش سریالهای تلویزیونی تبدیل شد و در حد سریالهای نوروز اهمیت پیدا کرد، همان طور که در سینما نیز اکرانهای نوروز و عید فطر مهمترین فصلهای اکران را تشکیل میدهد. علت اهمیت پیدا کردن سریالهای ماه رمضان این بود که نسل جدیدی از مدیران در تلویزیون شکل گرفت. این اتفاق به سالهای ابتدایی حضور مهندس ضرغامی بازمیگردد. در آن دوره اعتمادی به گروههای سازنده پیش آمده و نتیجهاش شد نسلی از سریال سازها با مجموعههایی مثل صاحبدلان، اغما، او یک فرشته بود یا کارهای طنز فوقالعادهای که در شبکه ۳ ساخته شد، مثل «بزنگاه»، «خانه به دوش» و «متهم گریخت»، اما اکنون میبینیم که شوراهای عجیب و غریب تصمیمگیرنده شدهاند و نظریاتشان دستوری شده است.
به سریالهای خاطرهانگیزی اشاره کردید، چرا دیگر امثال آنها ساخته نمیشود؟
امثال حسن فتحی، حسین لطیفی، سیروس مقدم و رضا عطاران هنوز هستند، اما به درستی از آنها استفاده نمیشود، چون سریالسازی در تلویزیون درگیر ساختار عجیب و غریبی شده است. به جای آنکه به تیم سازنده اعتماد شود، شوراها حتی در جزئیات طرحها هم ورود پیدا میکنند و نقش استصوابی دارند. شما میگویید چرا در ماه رمضان سریال خوبی به این معنا که تقویتکننده اخلاق و معنویت مخاطب باشد ساخته نمیشود، من میگویم تقریباً هیچ اثر موفقی را نمیبینم که از دل این شوراها بیرون آمده باشد. اگر سریال خوبی ساخته شده باشد هم دلیلش این است که به همان سبک قدیم یعنی انتخاب تیم متخصص برنامهساز، تفاهم بر سر مفاهیم کلیدی و اصلی و اعتماد به سازنده است. برای همین است که حتی بازپخش سریال «پایتخت» از سریالهای جدید پربینندهتر میشود، چون یک تیم حرفهای به نام سیروس مقدم، محسن تنابنده و الهام غفوری پشت این کار است که برای کار حرفهای خودشان ارزش و حرمت قائل هستند، حتی میبینیم که بازپخش سریال «پدر» از شبکه «آی فیلم» هم پربیننده شده و تصاویرش باز هم از شبکههای اجتماعی سردرمیآورد.
در ماه رمضان تنوع سریالها زیاد است، ولی انتقادها از همه سریالها وجود دارد و حتی نمیشود گفت: یک سریال با اقبال زیادی روبهرو شده!
کمیت سریالسازی در تلویزیون افزایش داشته و خیلی بیشتر از قبل شده ولی کیفیت همراه با کمیت افزایش پیدا نکرده است، برای همین است که سریالهای ماه رمضان با انتقاد مردم همراه شده است.
نقل قولی از مرحوم سلحشور شنیدم که ابوالفضل جلیلی نیز در مصاحبهای به نحو دیگری آن را بیان کرده و آن تأکید بر این است که کسی باید سریال مذهبی بسازد که خودش کارشناس مذهبی باشد و فهم آن را داشته باشد، با این نظر موافقید؟
با اصل حرف موافقم، ولی نکتهای باید به آن اضافه کرد که آن را در یک دیدار با حضرت آقا نیز مطرح کردم و آن این است که برای ساخت کار مذهبی صرف اینکه نیت ساخت کار دینی داشته باشد یا احساس تکلیف وجود داشته باشد، جواب نمیدهد، تخصص کار را هم باید داشته باشد. در سالهای اخیر بارها دیدهایم که بر اساس اینکه احساس تکلیف کردهاند کار مذهبی بسازند، بدترین تولیدات را داشتهاند. بهترین حرفها را وقتی ندانیم چطور بزنیم در مخاطب اثری نخواهد گذاشت.
به نظرم مشکل سریالهای ماه رمضان حتی عمیقتر است زیرا کسی دارد حرفی را میزند که عملاً خودش به آن اعتقادی ندارد!
ما در سریالسازی دچار سادهاندیشی شدهایم. حرفهای دهنپرکنی مثل «حق الناس» و موضوع «حجاب» را به عنوان محور داستان مطرح میکنیم ولی اعتقادی به آن نداریم. من در دو سریال «پدر» و «تنهایی لیلا» به موضوع حجاب و چادر پرداختم. اینکه یک دختر چطور چادر را انتخاب میکند را به این گونه قرار دادم که شخصیت محبوب سریال که مخاطب با آن ارتباط برقرار میکند در فرایندی چادر را انتخاب میکند. حالا سریالی که از شبکه یک پخش میشود را ببینید. در این سریال کاراکتر چادری اصلاً محوری نیست و عقبافتادهترین و خنگترین شخصیت سریال را چادری انتخاب کردهاند. در مقابل دختری که حجاب ندارد، از طبقه روشنفکر است. این محصول همان نگاه شبهروشنفکرها به مادر و خواهر من به عنوان زنان چادری جامعه است یا سریال درباره حقالناس و خیانت در امانت میسازند، به بحث دراماتیک سریال کاری ندارم که خوب هم از آب درآمده است، اما واقعاً ما اینقدر دچار فقر موضوعات دینی هستیم که چندین سریال درباره حقالناس بسازیم؟ خیلی از موضوعات مهم دینی باقی مانده که درباره آنها کاری ساخته نشده است.
موضوعی که در انتقاد از یکی از سریالهای ماه رمضان به آن پرداخته شده این است که این سریال را کپی دست چندم «شهرزاد» میدانند.
درباره داستان اورجینال باید گفت که تقریباً همه قصهها تا امروز گفته شدهاند و داستان کار نشدهای نداریم. ساخت سریال اورجینال به این معناست که روایت و نگاه غیرتکراری به آن داستان داشته باشیم، مثلاً در یکی از سریالها داستان دعوای دو برادر را میبینیم. جنگ و دعوا بین دو برادر که از زمان شکسپیر تا امروز گفته شده است، اما اینکه چطور گفته شود مهم است. اینکه سریالی شبیه یک سریال دیگر شده است، دلیل مشخصی دارد و آن ضعف معلومات مدیری است که قرار است فیلمنامه را تصویب کند. زمانی که کارهای مهم دنیا را ندیده، حتی کارهایی که در داخل ایران ساخته شده را تماشا نکرده و از آن بدتر سریالهای قبلی خود تلویزیون را هم دنبال نکرده این گونه میشود. سریال «شهرزاد» را همه مردم دیدهاند، اما آیا تصمیمگیران برای ساخت سریال ماه رمضان تلویزیون هم آن سریال را دیدهاند؟ در این شرایط وقتی یک نفر داستانی تکراری را برای آنها میآورد، چون شناختی از اثر اصلی ندارند، فکر میکنند با یک فیلمنامه مهم روبهرو شدهاند و نتیجهاش این میشود.
به چند سریال طنز موفق در ماه رمضان اشاره کردید، چرا امسال همه سریالها تلخ و غم زده است و اثری از کار سرحال، امیددهنده و شاد نیست؟
من خودم از جمله افرادی هستم که سریال تلخ میسازم و یادم هست سر سریال «پدر» همین روزنامه شما از من خیلی انتقاد کرد و البته هم رسانه حق دارد که انتقاد کند، اما میگویم حتی اگر سریال من غمگین بود، تلخ نبود. من سریال سیاه نمیسازم و در همان سریال تلخ هم امیدواری به مخاطبانم میدادم ولی درباره سریالهای ماه رمضان باید سبد موضوعی تلویزیون متنوع باشد، نه اینکه همه سریالها تلخ باشد. یادم هست همان زمان که «صاحبدلان» یا سریال «میوه ممنوعه» از تلویزیون پخش میشد در کنارش کار طنز هم بود. همین امسال هم در کنار دو کار طنز سریال «بر سر دوراهی» که درام بود پخش شد. بزرگترین مشکل سریالهای ماه رمضان امسال این است که هر سه سریال درام سنگین و تلخ دارند. من اگر جای مدیران سیما بودم حداقل به جای سریال شبکه یک سیما، اثری طنز پخش میکردم. در تلویزیون ما چند سریال طنز در حال ساخت داریم که میشد برای رمضان از آنها استفاده کرد.
سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: