ایران در دهه‌های اخیر با توجه به اهمیت توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز به سمت توسعه صنایع پتروشیمی رفت با این رویکرد که با حرکت به سمت زنجیره ارزش و اعطای یارانه در سال‌های ابتدایی شکل‌گیری واحد‌های پتروشیمی، جریان حرکت به سمت پایین دست زنجیره و خودکفایی کامل در زنجیره ارزش را فراهم می‌کند و این سیاست مورد توجه سیاستگذاران انرژی کشور قرار گرفت. توسعه پتروشیمی‌ها با خوراک گاز به ویژه متانولی ها، چون به عنوان ماده اولیه مهم میان دستی زنجیره ارزش پتروشیمی بود با گذشت زمان و تولید مازاد نیاز کشور این شرکت‌های پتروشیمی با یارانه گاز ارزان شروع به صادرات محصولات کردند.
با وجود اینکه دلیل اصلی تولید متانول تولید ماده اولیه صنایع میان دستی زنجیره ارزش پتروشیمی بود، اما پس از مدت کوتاهی در این صنعت به واسطه یارانه انرژی و خوراک ارزان به جای توسعه زنجیره ارزش واحد‌های متانولی تبدیل به صادرکننده ماده خام متانول شدند که آن هم ماده اولیه صنایع میان دستی کشور‌های دیگر شد. در بسیاری از کشور‌ها به دلیل فرآیند با بازدهی تولید و ضریب تبدیل پایین تنها به اندازه نیاز صنایع میان دستی خود به سمت تولید این ماده خام و اولیه می‌روند، اما با کمال تعجب در کشور ما به دلیل اعطای یارانه انرژی و خوراک ارزان بدون قید و شرط، صادرات متانول خام در اولویت قرار گرفت و هدف اصلی کشور از توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز در همین مرحله ابتر و ناقص ماند.
از همین رو سبد محصولات پایه پتروشیمی ایران به مرور از بازار محوری به سمت خوراک محوری حرکت کرد و به جای توسعه زنجیره ارزش، به بزرگ‌ترین خام‌فروش متانول تبدیل شدیم که حتی قدرت قیمت‌گذاری را نیز بر متانول خام صادر شده نداریم، زیرا متانول از خوراک زغال سنگ تولید می‌شود و چین به راحتی امکان قیمت‌گذاری دستوری بر متانول را دارد و ما نیز تنها به بازار انحصاری شرق آسیا محصولات خود را صادر می‌کنیم و همین موضوع به پاشنه آشیل کشور تبدیل شده است و بدون اعطای رانت خوراک، امکان سرپا ماندن پتروشیمی‌های متانولی وجود ندارد.
برای محاسبه غیراقتصادی بودن تداوم خام فروشی متانول یک مقایسه ساده می‌توان انجام داد. با یک مقایسه ساده میان قیمت گاز طبیعی صادراتی و گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها می‌توان دریافت از منظر اقتصاد ملی با توجه به استفاده از سوخت بالا و همچنین هزینه‌های متغیر تولید، ارزش افزوده تولید متانول نسبت به صادرات گاز طبیعی نه تنها مثبت نیست، بلکه به شدت منفی است و این بدان معناست که خام‌فروشی متانول تنها با رانت خوراک توجیه‌پذیر است که رانت خوراک نیز به معنای کسری بودجه و کاهش درآمد تولید است و با این اوصاف تولید متانول از گاز طبیعی در شرایط فعلی کشور و با توجه به خام‌فروشی آن هیچ توجیه اقتصادی ندارد.
اهمیت اصلاح سازوکار پرداخت یارانه انرژی به صنعت و مشروط‌سازی آن
برای اصلاح این شرایط لازم است برای قیمت خوراک فرمولی شناور در نظر گرفته شود و همچنین حمایت یارانه‌ای تنها مشروط به توسعه زنجیره ارزش و شکل‌گیری صنایع میان دستی باشد. برنامه پنج ساله هفتم توسعه بر اهمیت اصلاح مکانیسم پرداخت یارانه انرژی تأکید دارد. از همین رو طی برنامه هفتم توسعه ارائه یارانه‌های سوخت ارزان، کاهش نرخ خوراک گاز و نرخ‌های تخفیفی نفت خام و میعانات گازی تنها در صورت توسعه و تکمیل زنجیره ارزش خواهد بود. با همسویی سازوکار اعطای یارانه‌های انرژی با اهداف زنجیره ارزش، امکان هدایت منابع صنعت به سمت طرح‌های توسعه فناوری و ارتقای رشد اقتصادی فراهم خواهد شد تا به رشد اقتصادی پایدار و غیرتورمی برسیم. رویکرد پیوند یارانه‌های انرژی به تکمیل زنجیره ارزش، گامی اساسی در برنامه توسعه ایران است. هدف کشور با رفع نواقص یارانه‌های بی‌قید و شرط و تمرکز بر تولید با ارزش افزوده، رهایی از چرخه خام فروشی و صنایع رانتخوار است. استراتژی پیشنهادی باعث رشد اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم و ایجاد منابع جدید ارزش افزوده در اقتصاد می‌شود. از آنجایی که ایران به دنبال حفظ موقعیت خود به عنوان یک قدرت اقتصادی منطقه‌ای است، اجرای این رویکرد نویدبخش توسعه پایدار و فراگیر است.
