ارتقای توسعه صنعتی از طریق ادغام سیاست‌های مبتنی بر اعطای یارانه مشروط به توسعه زنجیره ارزش و اصلاح قیمتی از طریق اتصال نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها به نرخ گاز صادراتی مقدور است.
صادرات محصولات با ارزش افزوده پایین مشکل مهمی است که بسیاری از کشور‌ها از جمله ایران با آن مواجه هستند. این موضوع منجر به رکود اقتصادی و اتکا به رانت ارزان انرژی به عنوان محرک اصلی صادرات می‌شود، با این حال برای غلبه بر این چالش و ارتقای توسعه صنعتی مبتنی بر تحقیق و توسعه (R&D)، اصلاح سیاست‌های قیمتی مرتبط با انرژی ارزان بسیار مهم است. راه‌حل پیشنهادی شامل اصلاح نرخ خوراک پتروشیمی‌ها بر اساس فرمول مصوب سال ۱۳۹۳، ایجاد محدوده کف و سقف برای قیمت هاب گاز و تخصیص یارانه انرژی به توسعه زنجیره ارزش است.
برای رسیدگی به موضوع صادرات کم ارزش افزوده، دولت ایران اخیراً فرمول جدیدی را برای اصلاح نرخ خوراک پتروشیمی‌ها تصویب کرده است. این موضوع شامل تعیین کف ۶۰درصد و سقف ۸۰درصد میانگین موزون قیمت صادرات و واردات گاز ایران است. دولت قصد دارد با اجرای این اقدام طی پنج سال آینده رانت خوراک را به طور کامل حذف کند. به علاوه، صنایع از قیمت‌های گاز پایین‌تر سود می‌برند و تضمین می‌کنند که هزینه‌های آن‌ها با قیمت‌های صادراتی رقابتی باقی می‌ماند. در نتیجه تخفیفی بین ۴۰ تا ۲۰درصد به نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها نسبت به قیمت گاز صادراتی اعمال می‌شود.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم ترویج توسعه صنعتی، حمایت از تکمیل زنجیره ارزش است. در برنامه هفتم توسعه، سیاست هوشمندی ارائه شده است که به موجب آن، یارانه انرژی و قیمت کمتر انرژی نسبت به قیمت صادراتی، صرفاً به پروژه‌هایی با محوریت توسعه زنجیره ارزش و هدایت منابع به سمت تحقیق و توسعه تعلق می‌گیرد. این رویکرد استراتژیک تضمین می‌کند یارانه‌های انرژی به طور مؤثر برای رشد صنعت کشور استفاده می‌شود.
مزایای ادغام اصلاحات قیمت و توسعه زنجیره ارزش
در راستای برنامه هفتم توسعه که بر هدف‌گذاری حاشیه سود ناشی از یارانه‌های انرژی در راستای توسعه زنجیره ارزش تأکید دارد، می‌توان یک استراتژی جامع اندیشید. این رویکرد یکپارچه شامل اصلاح قیمت انرژی برای صنایع و هدایت حاشیه سود حاصله به سمت تحقیق، توسعه و نوآوری صنعتی است.
ارتقای توسعه صنعتی: با هدایت مجدد یارانه‌های انرژی به سمت زنجیره ارزش، ایران شاهد افزایش سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه در بخش‌های مختلف خواهد بود که منجر به پیشرفت‌های تکنولوژیکی، بهبود کیفیت محصول و رقابت‌پذیری بیشتر در بازار جهانی می‌شود.
بهبود عملکرد اقتصادی: تشویق توسعه صنعتی از طریق سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه، اقتصاد مبتنی بر دانش را پرورش می‌دهد. با استفاده مؤثر از منابع، گسترش زنجیره ارزش و افزایش ارزش افزوده صادرات، عملکرد کلی اقتصادی ایران به میزان قابل توجهی بهبود خواهد یافت. تمرکز بر تحقیق و توسعه الگو‌های رشد پایداری را تقویت می‌کند که کمتر به اجاره ارزان انرژی وابسته هستند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید و راه‌حل‌های نوآورانه به کاهش اثرات زیست‌محیطی، افزایش بهره‌وری منابع و هموار کردن راه به سوی آینده‌ای پایدارتر کمک می‌کند.
به منظور دور شدن از تله انرژی مجازی و افزایش ارزش افزوده محصولات صادراتی، اصلاح سیاست‌های قیمتی مربوط به انرژی ارزان برای دولت‌ها ضروری است. ابتکارات پیشنهادی ذکرشده در بالا بر تعدیل نرخ خوراک برای پتروشیمی‌ها و اتصال نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها به نرخ گاز صادراتی، استفاده از یارانه‌های انرژی منحصراً برای توسعه زنجیره ارزش و هدایت سود حاصل از این یارانه‌ها به سمت تحقیق و توسعه صنعتی متمرکز است. با اتخاذ این رویکرد، ایران می‌تواند از وابستگی خود به فروش نفت‌خام کم‌ارزش رهایی یابد و مسیر توسعه صنعتی پایدار را که با نوآوری و صادرات با ارزش بالا هدایت می‌شود در پیش گیرد.
مدیر گروه انرژی اندیشکده سیاستگذاری «ماهد»
