فرنگي‌ها اصرار داشتند «هخامنشي» را مطرح كنند

من افتخار نمي‌كنم كه اينجا (همدان) پايتخت مادها يا پايتخت تابستاني هخامنشي‌ها بوده. تواريخي هم كه آقاي استاندار شرح مفصلي از آنها گفتند، همه‌اش محل بحث است؛ چيزهاي مسلّمي نيست. معلوم نيست دولت ماد در آن وقت تنها دولت متمركز ايران بوده؛ اينها بين دانشمندان و متخصصانِ اين كار محل اختلاف است. در همان دوره ماد، به گمان زياد ما چندين حكومت مقتدر در سرتاسر ايران داشتيم.

البته فرنگي‌ها اصرار داشتند هخامنشي‌ها را بالا بياورند و مطرح كنند و كوروش و داريوش را اولِ تاريخ بدانند؛ حتّي مادها را هم از خاطر برده‌اند. كار مستشرقان اروپايي در اين زمينه خيلي صادقانه نبوده، ليكن حفاري‌ها و شناخت‌ها و نشانه‌هاي گوناگون تمدني به ما نشان مي‌دهد كه در سرتاسر ايرانِ كنوني ما تمدن‌هاي بسيار قديمي - كه بعضي شايد از تمدن مصر هم قديمي‌تر باشد - وجود دارد؛ تمدن‌هاي 6هزار ساله، 7هزار ساله؛ از جمله در همدان است، از جمله در سيستان است، از جمله در مناطق ديگري از اين كشور است. بنابراين نمي‌شود قاطع گفت اينجا تنها دولت متمركز يا اولين دولت متمركز وجود داشته؛ اينها حدسيات است.

بيانات در ديدار جمعي از مسئولان و نخبگان استان همدان- تيرماه 83