وضعیت بارشهای پاییز نشان داد که روزهای سختی در تابستان آینده در انتظار کشاورزی کشور خواهد بود. هر چند بارها عنوان شده بود که پدیده ال نینو در ایران فعال است و بارشهای فراتر از نرمال صورت خواهد گرفت، اما در عمل مشخص شد این باران هم جز سیلاب و ویرانی و خسارت چیز دیگری به همراه ندارد و هنوز سازمان و نهادی برنامهای در جهت حفظ و مدیریت روان آبها ارائه نکرده است.
با این توضیحات مدیریت منابع آبی در روزگار خشکسالی از جمله مهمترین راهبردهای توسعه صنعت کشاورزی به شمار میآید. مدیریتی که به شدت ضعیف است و همین یعنی چالشی بسیار مهم در راه است که باعث بروز بحرانهای عظیم خواهد شد. تکرار آمارها دیگر دردی دوا نمیکند، اما سؤال این است که چرا مسئولان و متولیان امر توجهی به وضعیت اقلیمی و شرایط حاکم بر آن ندارند.
ایران با متوسط بارندگی سالانه ۲۵۰میلیمتر از مناطق خشک و نیمهخشک محسوب میشود که در مقایسه با متوسط جهانی ۸۰۰میلیمتری کمتر از یک سوم است و تبخیر در کشور نیز ۲ هزار و ۱۰۰میلیمتر و در مقایسه با ۷۰۰ میلیمتر متوسط جهانی، سه برابر است.
اگرچه وجود چنین اقلیمی برای استانهای ایران، مقوله تازهای نیست، اما آنچه مطرح است اینکه با مدیریت بهینه منابع میتوان در راستای بهبود اوضاع گامهایی برداشت.
در این میان مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی شاید نسبت به دیگر بخشها، قابل توجهتر به نظر آید، زیرا سهم چشمگیر مصرف آب در بخش کشاورزی، کشور را با بحران کمآبی مواجه کرده است، به طوری که در حال حاضر پتانسیل آبی کشور، دیگر پاسخگوی نیازهای رو به رشد تقاضای آب در این بخش نیست. به این ترتیب از مدیریت منابع و بهینهسازی مصرف آب در بخش کشاورزی به عنوان مهمترین و شاید هم تنها راهکار مقابله با بحران کمآبی نام برده میشود.
به اعتقاد برنامهریزان و سیاستگذاران بخش آب کشور با توجه به محدودیت منابع آب، توسعه پایدار در آینده مرهون مدیریت صحیح در استحصال، نگهداری، انتقال، مصرف و افزایش بهرهوری است. بر این اساس از راهکارهایی، چون صرفهجویی و خلق منابع تأمین آب و اصلاح الگوی مصرف استفاده از آبیاری مکانیزه در بخش کشاورزی سخن به میان میآید که گاه چنین روشهایی میتواند راندمان سطح زیر کشت را تا چند برابر هم افزایش دهد.
سالهاست که با افزایش بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی در اغلب این سفرهها، شرایط نامطلوبی ایجاد شده و به دلایلی، چون نبود شبکههای آبیاری، ضعف مدیریت بهرهبرداری و نگهداری از تأسیسات آبی، بالا بودن تلفات آب در مراحل انتقال همچنین توزیع و مصرف اگر بهرهبرداری مطلوبی از منابع آب سطحی در طرحهای توسعه صورت نگیرد، مشکلات این بخش تشدید خواهد شد، زیرا ایران از نظر منابع آب، نسبت به متوسطهای جهانی در شرایط بحرانیتری به سر میبرد.
حفاظت از محیطزیست و سلامت جامعه مستلزم وجود محیط زیستی سالم و منابع آبی پاکیزه میباشد. در ایران به دلیل جمعیت در حال رشد، گسترش شهرنشینی، افزایش سرانه مصرف آب و رشد فعالیتهای صنعتی، وجود آب تحت تنشی مهیب قرار گرفته است. در چنین شرایطی و با داشتن اقلیمی نیمه خشک و خشک همواره نیازمند تأکید است که استفاده از پروژههای ذخیره منابع آب که مبتنی بر روشهای غیرپیشرفته هستند نمیتوانند تنها گزینه بقا یا موجود در کشور باشند. براین اساس برای کاهش تأثیرات کمآبی، حفاظت از محیط زیست و داشتن اقتصادی مقاوم وجود مدیریت یکپارچه منابع آب ضروری میباشد. یکی از بخشهای مدیریت یکپارچه منابع آب، مدیریت روانآب شهری است. مدیریت روانآب شهری در گذشته همواره به دنبال خارج کردن ایمن و سریع جریانهای روانآب از سطح شهر بوده، اما دیدگاه مدرن به دنبال بازسازی چرخه طبیعی آب است تا بتواند روانآب حاصل را ذخیره، سفرههای زیرزمینی را تغذیه و در نهایت استفاده مجدد از این آب را برای مصارف شهری فراهم آورد.
در حال حاضر مشکل آبهای سطحی و روانآبها به یکی از مسائل و چالشهای عمده در سیستم مدیریت شهری نوین بدل شده است. افزایش حجم و آبدهی روانآب شهری خطر آب گرفتگی و غرقابشدن معابر و اماکن عمومی و خصوصی را بیشتر میکند و جاری شدن باران در سطح اراضی شهری علاوه بر مشکلات تردد و ترافیک مسئله آلودگی منابع آبهای سطحی و زیرزمینی پذیرنده روانآب شهر را مطرح میسازد روانآب ناشی از بارندگی در شهرها یک منبع ارزشمند و گرانبهاست باید شیوه مناسبی را برای حفاظت از کمیت و کیفیت این منبع و فنون استفاده معقول و منطقی یافت و اجرا کرد.
استفاده از سنگفرشهای نفوذپذیر، حوضچههای کنترل سیلاب، تالابهای سیلابگیر، حفر و توسعه چاهها و خندقها، استفاده از باغچههای بارانی و کانالهای چمنی مسلح میتواند به عنوان راهکارهای اجرایی در جهت کنترل و هدایت آبهای سطحی میتواند مؤثر و مفید باشد.