کریدور هند- اروپا در حال حاضر در مرحله نظری بوده و هنوز ابعاد کامل آن مشخص نشده است. با این اوصاف طرح بلندمدتی است که حکایت از رشد اقتصادی فزاینده هند و نیاز‌های جدید آن برای سرمایه‌گذاری و تأمین انرژی دارد. این پروژه به منظور تأمین امنیت انرژی و تسهیل تجارت میان هند و اروپا دنبال می‌شود. کریدور فوق‌الذکر، فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را برای کشور‌های منطقه و دخیل در این کریدور فراهم می‌کند.
اجلاس گروه ۲۰ که امسال در هند برگزار شد، در سایه تحولات جهانی همچون بحران اوکراین، رقابت فزاینده چین و امریکا در گسترش نفوذ خود در کشور‌های در حال توسعه و کسب مقام اول پرجمعیت‌ترین کشور جهان از سوی هند بود. در این اجلاس از طرح جدیدی در رابطه با تأسیس کریدور تجاری هند- اروپا پرده‌برداری شد که توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد. این مسئله با توجه به مبدل‌شدن این کشور به یکی از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهان و پیش‌بینی‌ها درمورد رشد اقتصادی این کشور حائز اهمیت است. همچنین مسائلی در رابطه با رقابت و ایجاد چالش بین ابتکار یک کمربند، یک جاده چین و این طرح مطرح شده که به بررسی دقیق آن می‌پردازیم.
کریدور هند- اروپا از نظریه تا عمل
طرح کریدور هند- خاورمیانه- اروپا که در اجلاس گروه ۲۰ مطرح شد، همچنان ابعاد دقیق آن منتشر نشده است. دفتر ریاست جمهوری امریکا از مذاکرات به منظور پیشبرد برنامه‌ها و توافق بر سر زیرساختی مشترک بین عربستان سعودی، امارات متحده عربی و هند خبر داد. طی بیانیه‌ای که در این اجلاس مطرح شد، اهداف این پروژه تسهیل تجارت هند و اروپا و تقویت همکاری‌های سیاسی و امنیت انرژی عنوان شده است. فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا این پروژه را «پلی سبز و دیجیتالی در میان قاره‌ها و تمدن‌ها» توصیف کرد. براساس یادداشت تفاهم امضا شده از سوی هند، ایالات‌متحده، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اتحادیه اروپا، ایتالیا، فرانسه و آلمان، خطوط لوله هیدروژن و کابل‌های برق نیز در طول مسیر‌های ریلی ساخته خواهد شد. با این اوصاف کریدور هند- اروپا، طرح بلندمدتی است که حول محور چند هدف اصلی به شرح ذیل خواهد بود:
۱- تأمین انرژی شبه قاره هند که چهارمین اقتصاد بزرگ دنیاست و مسیر اقتصادی روشنی به منظور سرمایه‌گذاری‌ها در این کشور مطرح است. پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۴ هند رشد اقتصادی ۶ درصدی را تجربه کند.
۲- گسترش تجارت و سرمایه گذاری در صنایع با توجه به ابعاد اقتصادی و بازار بزرگ مصرفی این کشور که می‌تواند به عنوان رقیبی جدی برای چین مطرح شود.
۳- گسترش نفوذ ایالات متحده در ملل در حال توسعه و کشور‌هایی که در مسیر این کریدور قرار دارند، همچنین جلوگیری از نفوذ فزاینده چین در این کشور‌ها از اهداف دیگر این پروژه است.
براساس برنامه راهبرد توسعه هند تا سال ۲۰۳۵، این کشور اقدامات متعددی را در راستای بهبود زیرساخت‌های اقتصادی و حمل‌و‌نقل در پیش گرفته است. اما تحقق این پروژه‌ها بلندمدت به نظر می‌رسد. بنابراین طرح کریدور هند- اروپا طرحی بلندمدت است که در حال حاضر رقیب جدی برای چین لحاظ نمی‌شود.
چالش‌ها و فرصت‌های ایجاد شده برای کشور‌های تحت تأثیر این پروژه
۱- عربستان سعودی: اعطای نقشی کانونی به عربستان در این کریدور بین‌المللی امتیاز بزرگی به ریاض در چارچوب پروژه عادی‌سازی روابط میان آن و تل‌آویو و همچنین تقویت جایگاه متحدان امریکا در منطقه است. این طرح زمینه را برای قرارگیری این کشور به عنوان هاب لجستیک منطقه و ایفای نقشی کلیدی در روابط هند و اروپا فراهم می‌کند. محمد‌بن‌سلمان، ولیعهد عربستان در این اجلاس گفته که پروژه جدید شامل خطوط لوله برای برق، هیدروژن و راه‌آهن خواهد بود و به امنیت انرژی بین‌المللی کمک خواهد کرد و تأکید کرده است این کریدور علیه هیچ جاده و کریدور دیگری نیست. ایفای نقشی میانه از سوی عربستان در روابط چین و امریکا، حکایت از بهره‌برداری این کشور از مزایای کریدور یک کمربند، یک جاده چین و کریدور هند- اروپا دارد.
۲- روسیه: یکی از تأمین‌کنندگان اصلی نفت و گاز هند، روسیه است. به طور کلی هند یکی از شرکای اصلی اقتصادی روسیه و یکی از مبادی اصلی صادرات کالا‌های روسی است، اما با تکمیل این پروژه، عربستان سعودی یکی از رقبای روسیه در تأمین انرژی هند خواهد شد. همچنین با تسهیل تجارت میان هند و اروپا، واردات کالا‌های اروپایی چالش جدیدی برای روسیه ایجاد می‌کند. البته باید به این نکته نیز توجه کرد با توجه به تحریم‌های صورت گرفته علیه روسیه درحوزه تجارت کالا‌های روسی، هند می‌تواند یکی از مبادی اصلی «re exports» کالا‌های روسیه به اروپا و سایر نقاط جهان شود.
۳- ترکیه، ایران و رژیم‌صهیونیستی: تبدیل شدن عربستان به هاب اصلی لجستیکی منطقه و عبور کالا‌ها از این کشور از طریق بنادر رژیم‌صهیونیستی به اروپا به موقعیت ژئوپلتیکی ایران و ترکیه آسیب خواهد زد. براساس طرح‌ریزی کریدور شمال جنوب که این کریدور از طریق بندر چابهار به هند و از سوی دیگر قابلیت اتصال به ترکیه (علاوه بر روسیه) دارد، توانایی پشتیبانی از ترانزیت کالا از هند به اروپا را نیز دارد.
۴- چین: همانطور که ذکر شد، کریدور هند- اروپا هنوز از زیرساخت‌های مناسبی برای اجرا برخوردار نیستند، بنابراین در کوتاه‌مدت تهدیدی علیه چین وجود ندارد. حتی در صورت تکمیل نیز این کریدور تهدیدی علیه ابتکار یک کمربند- یک جاده چین نخواهد بود، زیرا به طور کلی هیچ‌گونه طرحی مبنی بر عبور این کریدور از هند یا صادرات کالا به هند از این طریق مطرح نبوده است. مسئله اصلی، توسعه اقتصادی فزاینده است که می‌تواند در بلندمدت چالش‌های جدیدی برای چین ایجاد کند.
نتیجه‌گیری
کریدور هند- اروپا حکایت از پیدایش قطب‌های نوظهور اقتصادی در سایه همکاری و تفاهم کشور‌های در حال توسعه دارد. این مسئله قدرت‌های جهانی را بر آن داشته که رویکرد نوینی نسبت به این کشور‌ها در پیش گرفته و تعاملی سازنده و مؤثر در راستای توسعه واقعی طرفین داشته باشند. حرکت جهان به سمت چند قطبی‌شدن، فرصت‌های بسیاری برای ملل در حال توسعه و چالش‌هایی برای کشور‌های توسعه یافته ایجاد کرده است. کسب قدرت چانه‌زنی، بهره‌برداری از فرصت‌های توسعه‌ای بین‌المللی و کسب فرصت جهت همکاری‌های فنی، صنعتی و علمی با ملل توسعه یافته و کسب استقلال نسبی بیشتر در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی از فرصت‌هایی به شمار می‌رود که کشور‌های در حال توسعه در این برهه زمانی از آن بهره‌مند می‌شوند. عصر حاضر، دوران بهره‌وری از موقعیت ژئوپلتیکی در راستای تأمین منافع ملی است. تلاش کشور‌ها برای مبدل‌شدن به مرکز لجستیکی منطقه و جذب سرمایه در این حوزه حکایت از آن دارد. جمهوری اسلامی ایران از موقعیت ممتاز ژئوپلتیکی برخوردار است. دسترسی به آب‌های آزاد و قرارگیری در مرکز خاورمیانه، ایران را قادر به ایفای نقشی کلیدی در حوزه کریدور‌های بین‌المللی و ترانزیت کالا از خاک خود کرده است. این مسئله بستر بسیار مناسبی برای تبدیل‌شدن ایران به مرکز
حمل و نقل نه تنها منطقه‌ای، بلکه جهانی را فراهم کرده است. در حال حاضر با توجه به ضعف زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل داخلی و عدم توجه به این مزیت ژئوپلتیکی طی سالیان گذشته، کشورمان نتوانسته از این موقعیت بهره‌برداری قابل توجهی نماید. اخیراًَ با توجه به در پیش‌گرفتن سیاست نگاه به شرق، برقراری روابط تجاری با کشور‌های همسایه و اوراسیا اقدامات مؤثری در راستای فعالسازی جایگاه ایران در کریدور‌های تجاری و ترانزیت کالا صورت گرفته است. با سرمایه گذاری و تمرکز در مسئله حمل‌و‌نقل و ترانزیت کالا‌ها (با توجه به این مسئله که راه‌ها و مسیر‌های حمل‌و‌نقل مشمول تحریم‌های بین‌المللی نیست) ایران می‌تواند نقشی سازنده و مؤثر در اقتصاد جهانی ایفا کند.
* منابع در روزنامه موجود است
پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی
