جمیله سادات علم الهدی، دبیر شورای تحول و نوسازی نظام آموزشی کشور شب گذشته در آیین اختتامیه گردهمایی مستعدان و نخبگان استان تهران در مشهد به پیامدهای حاکمیت رویکرد اقتصادی بر علم و فناوری اشاره و تصریح کرد: در تفکر اسلامی، ارزش ها بر علم تقدم دارند و علم باید متناسب با ارزش ها شکل گیرد و این مهم در سایر کتب اسمانی نیز مورد تاکید است، با این وجود جریان کنونی علم به جای تکیه بر ارزش های فطری و دیانت، متکی بر ارزش های اقتصادی است بوده و گزاره های علم و فناوری بر این اساس قیمت گذاری می شوند.
تغییر اولویت های دانشگاه ها در اثر حاکمیت رویکرد اقتصادی
وی با بیان اینکه جریان علم امروز متاثر از دو شیوه رایج اقتصاد یعنی اقتصاد دولتی و اقتصاد بازار آزاد و بر سر دوراهی است، اضافه کرد: در چنین شرایطی، دانشگاه ها هزینه تحقیقات را یا باید از دولت دریافت کنند و یا از بخش خصوصی و ذهن نخبگان هم درگیر این است که استخدام شوند یا خودشان شرکت راه اندازی کنند؟ البته اخیرا رویکرد دولتی به نفع بازار آزاد، به کمار رفته و اکنون رویکرد بازار آزاد تعیین کننده است. در هر صورت کشورهای جهان سوم نیز به تبع کشورهای پیشرفته درگیر مساله دولتی یا خصوصی بودن دانشگاه ها هستند و اینکه رشته هایی را در اولویت قرار دهند که دستاوردهای اقتصادی و مشتری بیشتری دارد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در نتیجه رویکرد اقتصادی، اولویت های دانشگاه ها تغییر کرده است؛ رشته های علوم پایه، علوم انسانی و مهندسی به حاشیه رفته و رشته هایی که با نیاز بازار کار ببیشتر هماهنگ هستند مهم تر تلقی می شوند چنانکه در کنکورسراسری شاهد هستیم از رشته های پزشکی بیشتر استقبال می شود؛ یعنی حتی ملاک انتخاب رشته هم، اغلب ارزش های بازار ازاد است و ارزش افراد، دانشمندان و علوم برمبنای ارزش های بازار تعیین می شود. تداوم این روند می تواند به افزایش رقابت ناسالم افراد، گروه ها، رشته ها و شرکت ها و حتی ملت ها و ایجاد یا تشدید عداوت ها ونهایتا از هم گسیختگی اجتماعی منجر شود چرا که در چاچوب بازار، موفقیت هریک در گرو شکست دیگری می باشد.
تنزل جایگاه علم به ابزاری برای رفاه
به گفته علم الهدی، در حال حاضر دانشگاه ها در رقابت شدید برای یافتن جایی در بازار ازاد هستند تا بتوانند خدماتشان را بفروشند. در واقع امروز رقابت های صنعتی، علم را که فضیلت بود، در خدمت خود گرفته و وسیله رسیدن به رفاه و اسایش قرار داده است اما این تمام ماجرا نیست؛ وقتی در نتیجه پیشرفت تکنولوژی، زمان و انرژی انسان ها صرفه جویی و ذخیره شد، برای مصرف آن، اقتصاد مبتنی بر سرگرمی رشد می کند نه اقتصاد مبتنی بر علم و دانش.
اقتصاد دانش بنیان با کدام اقتصاد و دانش؟
این نویسنده و پژوهشگر تاکید کرد: باید دقت داشت که اگر دنبال اقتصاد دانش بنیان هستیم، منظورمان از اقتصاد و دانش، کدام اقتصاد و دانش است؛ اقتصاد کنونی حاکم بر جهان، دانش بنیان هم که باشد، علم را تهدید کرده و در خدمت توسعه بازار وحفظ نظم آن است. همچنین دانشی که خودمشروعیت بخش و وابسته به سلیقه مصرف کننده باشد، به تدریج خادم بازاری می شود که خودسامان بخش است. در این شرایط بجای اینکه علما و دانشمندان، رهبران جامعه باشند، مصرف کنندگان که علم برایشان ملاک نیست، جامعه را راهبری می کنند؛ اینجاست که جنگ تمدنی به نقطه اصلی خود یعنی ارزش مطلق علم و حقیقت می رسد. بر این اساس، اقتصاد دانش بنیان در ایران هم در بعد اقتصادی و هم دانشی باید متفاوت از سایر نقاط جهان و مبتنی بر ارزش های اخلاقی باشد
