جوان آنلاین: سامانه آمار کتابخانه‌ها (آک) که به‌عنوان نخستین سامانه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) شناخته می‌شود، سالانه آخرین آمار وضعیت کتابخانه‌های فعال در مراکز آموزش عالی کشور را گزارش می‌دهد با این حال هنوز کتاب آمار کتابخانه‌ها در سال تحصیلی گذشته توسط این مجموعه منتشر نشده است. بررسی آمار سامانه ایرانداک ابهامات مختلفی را درباره وضعیت فعلی کتابخانه‌ها در دانشگاه‌ها نشان می‌دهد. صرف نظر از دوگانگی برخی آمار‌های اعلامی، روند نزولی برخی شاخص‌ها عجیب و قابل تامل به نظر می‌رسد. شمار کتاب‌های فارسی مرجع و غیرمرجع، مساحت کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه و حتی تعداد صندلی‌های اختصاص یافته به مراجعان همه در آمار اعلامی مربوط به سال گذشته نزولی است. البته تعداد نسخ خطی و تعداد امانت کتاب رشد قابل توجهی داشته است. درخصوص هزینه‌کرد کتابخانه‌ها هم آماری در دسترس نیست. این وضعیت نخست نیازمند شفاف‌سازی از سوی ایرانداک است تا صحت آمار منتشرشده در سامانه را تایید کند. بعد از آن به نظر باید با دقت بیشتری برای اوضاع نه‌چندان مناسب کتابخانه‌ها فکری کرد.
به گزارش فرهیختگان، براساس آمار سامانه، ۱۱۰ کتابخانه دانشگاهی فعال در دانشگاه‌ها وجود دارد. از این تعداد ۵۰ کتابخانه «مرکزی» هستند. ۲۷ مورد به شکل دانشکده‌ای فعالند، ۱۵ مورد در حوزه‌های خاصی تخصصی‌اند و مابقی پژوهشی هستند. آن‌گونه که سامانه «آک» گزارش داده، ۵۵۳ نفر در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها مشغول به فعالیتند که از این تعداد ۲۹۹ نفر در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی که اخیرا با عنوان علم اطلاعات و دانش‌شناسی هم شناخته می‌شود، تحصیل کردند و الباقی -من‌های ۴۷ نفر دیپلمه و زیر دیپلم- دانشجوی سایر رشته‌های دانشگاهی بودند. آمار کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ها هم به سه میلیون عنوان می‌رسد که بیش از دوسوم آن یعنی دو میلیون و ۱۸۲ هزار و ۱۹۲ عنوان، کتاب‌های فارسی هستند. ۸۳۶ هزار عنوان کتاب انگلیسی هم در کتابخانه‌ها وجود دارد و الباقی را زبان‌های دیگر تشکیل می‌دهند. حدود ۲۴۳ هزار پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد و حدود ۲۵ هزار رساله دکتری هم در این مراکز وجود دارد. البته آمار بخش نگاه کلی با بخش روند آمار کتابخانه‌ها تفاوت جدی دارد. مثلا شمار کتاب‌های فارسی غیرمرجع چاپی دو میلیون و ۶۳۰ هزار عنوان را نشان می‌دهد که ۱۴۴ هزار عنوان از سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ کمتر است. البته آمار کتاب‌های غیرمرجع انگلیسی‌زبان کمی رشد داشته و از یک میلیون و ۴۸۲ هزار عنوان به یک میلیون و ۴۹۳ هزار در سال تحصیلی گذشته رسیده است. روند شمار کتاب‌های مرجع چاپی هم مشابه غیرمرجع‌هاست. تعداد کتب فارسی با کاهش محسوسی به یک میلیون و ۹۷۳ هزار رسیده و در کتاب‌های انگلیسی با حدود ۱۰ هزار عنوان رشد نسبت به سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ۳۰ هزار و ۸۱۷ عنوان کتاب افزایش یافته است. شمار نسخ خطی موجود در کتابخانه‌های دانشگاهی در طول چهار سال اخیر هم روند رو به رشدی داشته است. در سال تحصیلی گذشته ۴۷ هزار و ۹۹۳ عنوان نسخه خطی در دانشگاه‌ها نگهداری می‌شده که نسبت به سال قبلش حدود ۸ هزار نسخه بیشتر شده است.
تعداد اعضای کتابخانه‌ها سالی ۵۰ هزار نفر کمتر می‌شود
بررسی روند آمار کتابخانه‌ها در سامانه «آک» روند عجیبی را نشان می‌دهد. اگر آمار اعلامی این بخش از سامانه درست باشد، شمار صندلی‌های کتابخانه‌ها در شیب نزولی خود از ۳۷ هزار صندلی در سال تحصیلی ۹۷-۹۶ به ۲۶ هزار در سال تحصیلی گذشته رسیده است. مساحت تالار‌های مطالعه هم از ۹۲ هزار مترمربع سال گذشته به عدد ۶۶ هزار و ۳۸۲ مترمربع رسیده است. این روند در مساحت کل عرصه (زمین) و مساحت کل اعیان (ساختمان) به شکل مشابهی دیده می‌شود. در واقع به نظر می‌رسد تعدادی از کتابخانه‌ها از دسترس خارج یا تغییر کاربری داده شده و از شمول محاسبه در گزارش سامانه خارج شدند که عجیب به نظر می‌رسد. اوضاع و احوال نه‌چندان رو به راه کتابخانه‌ها در نمودار تعداد اعضای کنونی هم با شیب تندی خودنمایی می‌کند. تعداد اعضای کتابخانه‌ها از ۸۱۴ هزار نفر در سال ۹۷-۹۶ به ۵۶۴ هزار نفر در سال تحصیلی قبل کاهش یافته و تعداد اعضایشان ۲۵۰ هزار نفر کمتر شده است. با وجود کاهش تعداد اعضا، اما جمع کل امانت کتاب به مراجعان صعودی است و در طول یک‌سال ۴۵۲ هزار جلد بیشتر شده است. سال گذشته دو میلیون و ۳۸۷ هزار جلد کتاب به مراجعان امانت داده شده است. روند آن در چهار سال گذشته افت‌وخیز داشته، اما در سه سال اخیر روبه رشد بوده است.
