حاکمیت اقتصادی ایران با چالش‌های مربوط به یارانه بنزین و رویکرد فعلی اعطای یارانه به خودرو‌ها به جای افراد مواجه است. این یادداشت مشکلات مرتبط با این رویکرد را مورد بحث قرار می‌دهد و راه‌حلی برای رسیدگی به این مسائل پیشنهاد می‌کند. دولت می‌تواند با اصلاح مکانیسم اعطای سهمیه بنزین به هر فرد و اجرای بازار بورس سهمیه‌بندی بنزین، توزیع عادلانه یارانه‌ها را تضمین و الگوی مصرف بهینه بنزین را تشویق کند. این اصلاحات با ارتقای کارایی اقتصادی و کاهش مصرف بیهوده هم به نفع کشور و هم برای شهروندان آن خواهد بود.
در رابطه با ضعف جدی اعطای یارانه بنزین به خودرو و ناعادلانه بودن این نوع اعطای سهمیه می‌شود گفت سیستم موجود اعطای یارانه بنزین به خودرو‌ها به جای افراد، مشکلات متعددی را در پی داشته است. این رویکرد به نفع بخش قابل توجهی از جمعیتی که خودرو ندارند، نمی‌شود. با فروش سهمیه خود در قالب یارانه بنزین، کسانی که خودرو ندارند، نمی‌توانند به مزایایی که بحق به آن‌ها تعلق می‌گیرد، دسترسی پیدا کنند. علاوه بر این، تقریباً ۵۰ درصد از جمعیت هیچ یارانه‌ای دریافت نمی‌کنند، در حالی که افرادی که دارای چندین اتومبیل و ثروت بالاتر هستند، از یارانه انرژی افزایش‌یافته برخوردار هستند. این رویکرد معیوب، ظرفیت سیاستگذاری مؤثر در کشور را تضعیف می‌کند.
برای رفع نواقص سیستم فعلی پیشنهاد می‌شود سازوکار اعطای سهمیه بنزین به هر فرد به جای هر خودرو اصلاح شود. علاوه بر این، ایجاد بازار بورس سهمیه‌بندی بنزین امکان قیمت‌گذاری کارآمد و توزیع عادلانه یارانه‌ها را فراهم می‌کند. بر اساس این سیستم، دولت برای هر فرد و صنعت حملونقل سهمیه اختصاص می‌دهد و در عین حال نقش خود را در قیمت‌گذاری بنزین حذف می‌کند. این رویکرد تضمین می‌کند افرادی که بیش از الگوی بهینه مصرف می‌کنند و دارای چندین خودرو هستند، با خرید سهمیه‌ای از افراد فاقد خودرو در بازار بورس انرژی، قیمت بیشتری برای بنزین می‌پردازند.
در رابطه با مزایای اعطای یارانه بنزین به نفر و تأثیر آن در ایجاد نظام انگیزشی در بهینه‌سازی مصرف بنزین از سوی مردم برای به دست آوردن عایدی بیشتر می‌توان تأکید کرد که اجرای یک سیستم سهمیه‌بندی انفرادی برای یارانه بنزین دارای چندین مزیت است. نخست اینکه بی‌عدالتی‌های موجود در سیستم پرداخت یارانه فعلی را برطرف می‌کند، زیرا یارانه انرژی بر اساس سرانه ارائه می‌شود. این امر توزیع عادلانه را تضمین می‌کند و توزیع ناعادلانه مشاهده شده در رویکرد فعلی را کاهش می‌دهد. دوم اینکه اصلاحات با تشویق پس‌انداز و کاهش مصرف فردی، منافع مالی دولت را به سمت مردم هدایت می‌کند. در این صورت افراد کنترل بیشتری بر مصرف بنزین خود خواهند داشت که منجر به مزایای اقتصادی مستقیم برای خانواده‌های‌شان می‌شود.
اصلاحات پیشنهادی هیچ اثر سوئی بر صنعت حملونقل نخواهد داشت. قیمت‌ها برای استفاده از خدمات حملونقل بدون تغییر باقی می‌ماند و ثبات را در این بخش تضمین می‌کند. علاوه بر این، یک پلتفرم خاص مبتنی بر پیمایش GPS می‌تواند برای تخصیص سهمیه مصرف به وسایل نقلیه درگیر در صنعت حملونقل توسعه یابد. نظارت بر داده‌های صنعت و حذف کارت‌های سوخت از دارندگان پمپ بنزین، داده‌های دقیق مصرف را ارائه و به بهینه‌سازی الگو‌های مصرف در بخش حملونقل کمک می‌کند. این بهینه‌سازی می‌تواند منجر به استفاده از وسایل نقلیه دوگانه‌سوز، هیبریدی یا خودرو‌هایی با مصرف سوخت بسیار پایین‌تر شود و به صنعت حملونقل پایدار و کارآمد کمک کند.
اصلاح نظام یارانه‌ای بنزین ایران با اعطای یارانه به افراد و اجرای بازار مبادلات سهمیه‌ای راه‌حل مناسبی برای مشکلات مرتبط با رویکرد فعلی ارائه می‌دهد. این اصلاحات با تضمین توزیع عادلانه، ترویج الگو‌های مصرف بهینه و هدایت مجدد منافع مالی به شهروندان، به نفع کشور و مردم آن است و به این ترتیب مردم انگیزه صرفه‌جویی پیدا می‌کنند و اعطای سهمیه بنزین به نفر یک نظام انگیزشی مناسب در جهت بهینه‌سازی مصرف به همراه خواهد داشت، همچنین بر صنعت حملونقل تأثیر منفی نخواهد داشت.
* کارشناس اقتصادی
