باید‌های تحول فناوری در صنعت ایران

ایران با داشتن منابع طبیعی غنی، ظرفیت تبدیل شدن به یک کشور صنعتی پررونق را دارد، با این حال، چالش‌های متعددی مانع حرکت آن به سمت توسعه صنعتی می‌شود. یکی از مشکلات اساسی در عدم‌استفاده مناسب از فناوری و منابع در توسعه زنجیره ارزش نهفته است. علاوه بر این، بخش تحقیق و توسعه (D& R) کشور با ناکارآمدی اقتصادی و کمبود دانش تخصصی مواجه است. این بخش به بررسی این چالش‌ها می‌پردازد و راه‌حل‌هایی را با محوریت نقش شرکت‌های دانش‌بنیان، بومی‌سازی فناوری و حمایت دولت از طریق منابع مالی پیشنهاد می‌کند.
صنعت ایران در درجه اول به جای سرمایه‌گذاری در توسعه زنجیره ارزش، بر فروش محصولات خام صنعتی متمرکز است. این رویکرد نوآوری، رشد و رقابت را در بازار جهانی محدود می‌کند. ساختار انگیزشی کنونی و نظام حمایت‌های فعلی دولت به دلیل عدم‌توجه به همراستا کردن اعطای مشوق‌های مالیاتی به توسعه زنجیره ارزش، موجب هدررفت منابع دولت و کاهش تمایل صنایع به توسعه زنجیره ارزش و تداوم خام‌فروشی صنعتی شده و اهمیت هدایت منابع به سمت توسعه بیشتر را نادیده گرفته است، در نتیجه صنایع در استفاده مؤثر از فناوری و منابع شکست می‌خورند و مانع توانایی آن‌ها در افزودن ارزش به محصولات‌شان می‌شود. برای پرداختن به این موضوع، تغییر به سمت یک رویکرد جامع‌تر مورد نیاز است؛ جایی که انگیزه‌ها به جای فروش خام، به نوآوری فناوری و خلق ارزش گره خورده است.
همچنین تحقیق و توسعه در صنعت ایران با ریسک بالایی همراه است و به دلیل عدم‌برنامه‌ریزی و هماهنگی مناسب، آن را از نظر اقتصادی ناکارآمد می‌کند. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ممکن است نتایج مطلوبی به همراه نداشته باشد و منجر به هدر رفتن منابع شود، بنابراین صنایع در تخصیص بودجه کافی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه مردد هستند. برای غلبه بر این چالش، ایجاد محیطی که ریسک‌پذیری را تشویق و از طرح‌های تحقیق و توسعه حمایت می‌کند، بسیار مهم است. صنایع نیز در ایران فاقد اطلاعات تخصصی دقیق در مورد تجهیزات، فناوری و فرایند‌های تولید و به شدت به واردات متکی هستند. فقدان مؤسسات تحقیق و توسعه صنعتی توانایی صنعت را برای انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه معنادار مختل می‌کند. برای پرداختن به این موضوع، نیاز به ایجاد مؤسسات اختصاصی متمرکز بر تحقیق و توسعه صنعتی وجود دارد. این مؤسسات می‌توانند دانش، تخصص و حمایت لازم را از صنایع فراهم کنند و آن‌ها را قادر سازند فعالیت‌های تحقیق و توسعه را به طور مؤثر انجام دهند.
رویکرد کنونی نقش محوری اقتصاد مبتنی بر دانش در تحقیق و توسعه صنعتی را تصدیق می‌کند. شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری و اکوسیستم علم و فناوری کشور می‌توانند نقشی محوری در تحول این صنعت داشته باشند. این شرکت‌ها دانش و تخصص دارند و می‌توانند راهنمایی، همکاری با صنایع و پشتیبانی از بومی‌سازی فناوری‌ها، تجهیزات و فرایند‌های تولید داشته باشند. تجربه موفق بومی‌سازی فناوری در صنعت نفت کشور که منجر به صادرات خدمات فنی و مهندسی شد، گواه مزایای بالقوه‌ای است که شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند به همراه داشته باشند.
برای تحقق تحول فناوری در صنعت ایران، نیاز به تخصیص منابع مالی مطلوب است. برنامه هفتم توسعه اقدامات کلیدی را برای بومی‌سازی فناوری و تکمیل زنجیره ارزش طی پنج سال آینده ترسیم می‌کند. یکی از این اقدامات شامل اخذ عوارض و مالیات از تمامی صادرات محصولات صنعتی خام و نیمه خام است. این منابع مالی به اکوسیستم علم و فناوری کشور هدایت می‌شود و رشد شرکت‌های دانش‌بنیان را تسهیل و از طرح‌های تحقیق و توسعه حمایت می‌کند. علاوه بر این، اعطای اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه به صنعت، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه را تحریک و کاهش منابع دولتی را جبران می‌کند.

 کارشناس حوزه علم و فناوری