جوان آنلاین: بر کسی پوشیده نیست که هر یک از انسان‌ها در دو وضعیت فردی و اجتماعی دارای تکالیفی هستند که باید آن‌ها را به انجام برسانند تا به حال خود و جامعه سودمند و فایده‌مند باشند. اگر اینچنین نباشد، تعاریف مربوط به انسان و انسانیت مخدوش خواهند شد. بر همین اساس سه عنوان مسئولیت، مسئولیت‌پذیری و مسئولیت‌پذیر دارای جایگاه ویژه‌ای در جوامع بشری هستند.
شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل اهمیت داشتن عناوین فوق، ضرورت برآورده شدن نیاز‌های بشری باشد، زیرا اگر افراد جامعه به وظایف شخصی و اجتماعی خود عمل نکنند، نیاز‌های آنان برآورده نخواهد شد، به‌عنوان مثال، اگر نانوا در راه انجام وظایف خود مسئولیت‌پذیر نباشد، مردم بدون نان خواهند ماند یا نان بی‌کیفیت خواهند خورد.
ابتدا سه عنوان مسئولیت، مسئولیت‌پذیری و مسئولیت‌پذیر را تعریف می‌کنیم و آنگاه به منابع و ابزاری که می‌توان از آن‌ها برای ترویج مسئولیت‌پذیری بهره برد، اشاره می‌کنیم.
«مسئولیت» آن نکاتی است که انسان باید در قبالش پاسخگو باشد، «مسئولیت‌پذیری» احساس تکلیفی است که بر عهده اوست و «مسئولیت‌پذیر» کسی است که خود را موظف به اجرای تکالیفی بداند که مخاطب یا مخاطبان از او انتظار دارند.
حال می‌توان از دو سو موضوع این بحث را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد: از یک سو باید بر این باور بود که مسئولیت‌پذیری یکی از صفاتی است که باید همه افراد از آن برخوردار و بهره‌مند باشند و از سوی دیگر همه افراد جامعه باید در راه ترویج علمی و عملی مسئولیت‌پذیری تلاش کنند، البته بدیهی است برای هر یک از موارد فوق باید ساز و کار‌های معینی را در نظر گرفت تا افراد و اقشار مختلف بتوانند در این راه به موفقیت‌های لازم دست یابند، اما آنچه ضروری به نظر می‌رسد این است که نظام تعلیم و تربیت هر جامعه‌ای بیشترین وظیفه را بر عهده دارد تا مسئولیت‌پذیری را آموزش و اشاعه دهد.
کوچک‌ترین و پر‌اهمیت‌ترین نهاد اجتماعی خانواده است که مراحل اولیه تعلیم و تربیت در آن شکل می‌گیرد و پدران و مادران می‌توانند با برخورداری از مجموعه‌ای از دانش‌ها، بینش‌ها و روش‌های مفید و مؤثر، فرزندان خود را مسئولیت‌پذیر به بار آورند. یکی از روش‌های مؤثر این است که خودشان مسئولیت‌پذیر باشند و به همه وظایف خود جامه عمل بپوشانند تا اولاد آن‌ها نیز یاد بگیرند چگونه باید به یک فرد مسئولیت‌پذیر تبدیل شد. گونه‌های مختلف تعلیمی و تربیتی می‌تواند در زندگی معمول خانواده‌ها جاری و ساری شود تا همه بدانند چرا باید مسئولیت‌پذیر شد و دلایل مسئولیت‌پذیری افراد چیست.
پس از خانواده می‌توان به مدرسه اشاره داشت و ساز و کار‌های آموزشی و پرورشی مفید و مؤثری را بر آن مترتب ساخت تا به محیط سازنده‌ای برای مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان تبدیل و مانع به هدر رفتن زحمات نهاد خانواده شود.
آنچه می‌تواند به عنوان سرفصل آموزشی و پرورشی اولیای خانواده و مدرسه قرار گیرد تا در سایه آن فرزندانی مسئولیت‌پذیر رشد یابند، تعیین و تبیین فهرست عناوین مربوط به فواید مسئولیت‌پذیری و عواقب خطرناک مربوط به نبود مسئولیت‌پذیری در جامعه است.
به این شکل می‌توان امیدوار بود روند مسئولیت‌پذیری افراد جامعه سیر افزایشی یابد و روز به روز بر تعداد افراد مسئولیت‌پذیر افزوده شود. چنین جامعه‌ای را با شاخص مسئولیت‌پذیری می‌توان یک جامعه مترقی و
رو به رشد دانست.
* پژوهشگر حوزه فرهنگ
