مديرعامل شركت بوئينگ از تعويق تحويل اولين فروند از هواپيماهاي برجامي به ايران خبر داد. و سرنوشت قراردادهاي خطوط هواپيمايي كشورمان با ايرباس نيز همچنان در هالهاي از ابهام است. مجوز فروش هواپيما كه از سوي دفتر كنترل سرمايههاي خارجي امريكا يا همان اوفك صادره شده، تنها تا سال 2020 اعتبار دارد. موضوعي كه با توجه به احتمال خروج امريكا از برجام، ميتواند از هماكنون پرونده قراردادهاي ايران را با كمپانيهاي ايرباس و بوئينگ ببندد.
شايد سال 95 را بتوان دوران رؤياپردازي شركتهاي هواپيمايي ايران دانست. دورهاي كه تحت تأثير توافق برجام، شركتهاي هواپيمايي ايران قراردادهاي مختلفي را با دو غول هواپيماسازي دنيا يعني ايرباس و بوئينگ به امضا رساندند. براساس اين قراردادها شركت ايراناير 100فروند انواع ايرباس را به اين كمپاني اروپايي سفارش داد و متعاقب آن نيز قرارداد خريد 80فروند بوئينگ را با كمپاني امريكايي بوئينگ به امضا رساند. قراردادهايي كه با آب و تاب فراوان در رسانههاي داخلي بازتاب داده شد و آن را «دستاورد بزرگ برجام» خطاب كردند.
مشكلات در مسير نوسازي ناوگان هوايي ايران از همان زمان عقد اين قراردادها آغاز شد. جايي كه شركتهاي توليدكننده مجبور بودند براي فروش هواپيما موافقت دفتر كنترل سرمايههاي خارجي امريكا يا همان اوفك را اخذ كنند. اين دفتر به صراحت عنوان كرده بود هر هواپيمايي كه حداقل 10درصد از قطعات آن ساخت شركتهاي امريكايي باشد، براي صادرات به ايران بايد مجوز اين دفتر را اخذ كند. اما اين تنها مشكل نبود، مشكل بزرگتر موضوع تأمين مالي اين قراردادهاست؛ چراكه ايران پس از برجام چشم اميد به رفع محدوديتهاي بانكي خود دوخته بود. اين محدوديتها تا به امروز ادامه داشت و همين موضوع باعث شد كه ايران نتواند فاينانسر براي اين قراردادهای كلان پيدا كند. اين در حالي است كه هر ايرلاين در هر كشوري كه باشد، موظف است پيش از آغاز توليد هواپيما، پرداختهاي پيشسفارش را بپردازد تا عملاً توليد هواپيما آغاز شود و به نظر ميرسد شركت ايرباس به دليل عدم معرفي فاينانسر از سوي ايران، هنوز توليد سفارشات ايران را آغاز نكرده است. علاوه بر اين در دورهاي نيز برخي رسانهها مدعي شدند كه شركت ايرباس به دليل عدم پرداخت پيشسفارش از سوي ايران قصد فروش هواپيماهاي ايراناير را دارد. گفتني است، تنها عملكرد ايران در اين خصوص، خريد نقدي سه فروند ايرباس و 10فروند هواپيماي كوتاهبرد ATR بوده كه عملاً تأثير چنداني در بهبود وضعيت ناوگان هوايي ايران نداشته است.
حالا همين تعلل ايران براي تأمين مالي باعث شده كه دنيس مويلنبورگ، مديرعامل شركت بوئينگ رسماً اعلام كند كه تحويل هواپيماهاي بوئينگ777 به ايران كه قرار بود در ارديبهشت سال جاري اتفاق بيفتد، به سال 2019 موكول شود. وي تأكيد كرده است اين شركت خريداران ديگري براي اين هواپيماها دارند. هرچند مدير شركت بوئينگ اشارهاي به هويت اين خريداران جايگزين نكرده، اما اين شركت امريكايي قبلاً يك قرارداد بزرگ با امارات به مبلغ 1/15ميليارد دلار منعقد كرده است. از اين رو به نظر ميرسد، شركت هواپيماسازي بوئينگ براي آمادگي جهت به حداقل رساندن تبعات خروج قريبالوقوع امريكا از توافق هستهاي ايران، قراردادهايي را با خريداران ديگر از جمله كشورهاي رقيب ايران در منطقه حاشيه خليجفارس به امضا رسانده تا بتواند زيان لغو احتمالي قرارداد 17ميليارد دلارياش را با تهران كاهش دهد.
همچنين براساس همين مشكل بود كه دي ماه سال گذشته جان ليهاي، مدير ارشد فروش شركت هواپيماسازي ايرباس موضعي مشابه مديرعامل بوئينگ گرفت و با اشاره به قرارداد تحويل ۱۰۰فروند هواپيماي ايرباس به ايراناير گفت: تحويل اين تعداد هواپيما در قراردادهاي صورتگرفته انجام خواهد شد، اما نه طبق همان زمان مقرر، بلكه ممكن است تحويل با تأخير باشد. وي سپس به صراحت به وجود مشكل در تأمين مالي توليد هواپيماها توسط ايران اشاره كرد و گفت: ما بايد دقت ويژهاي به فاينانس اين قرارداد هم داشته باشيم كه مشكلي براي طرفين قرارداد پيش نيايد و ايران هم موظف خواهد بود، پرداختهاي پيشسفارش مقرر شده در قراردادها را بپردازد. جالب آنجا بود كه همزمان با عقد قرارداد خريد هواپيما از ايرباس و بوئينگ توسط شركتهاي ايراني، برخي منابع داخلي در ادعايي كه بيشتر شبيه يك شوخي بود، ادعا كردند كه خود ايرباس و بوئينگ فاينانس تعداد زيادي از هواپيماها را بر عهده گرفتهاند. ادعايي كه هيچگاه به واقعيت نزديك نشد، اما بسياري در داخل به اين وعده دلخوش كردند.
چرخش شركتها
برخي شركتهاي هواپيمايي داخلي كه قراردادهاي خريد هواپيما را با بوئينگ امضا كردهاند، از هماكنون با درك فضايي كه قرار است در آينده رخ دهد و بر سرنوشت ناوگان تحويلي آنان تأثير بگذارد، طي يك چرخش رسمي به سمت هواپيماهاي شرقي رفتند و قراردادي را براي خريد سوخوي سوپرجت 100روسي به امضا رساندند؛ قراردادي كه نشان ميدهد آنان رسماً قيد دريافت هواپيما را از امريكا زدهاند.
بر اين اساس، روز پنج شنبه خبري منتشر شد كه دو شركت آسمان و ايراناير تور در حاشيه نمايشگاه هوايي تركيه هر كدام قرارداد خريد 20فروند هواپيماي سوخوي سوپرجت 100روسي با مقامات روسي به امضا رساندهاند. علاوه بر اين، اخبار ديگري نيز شنيده ميشود كه شركتهاي ديگر نيز در حال نهاييكردن خريد هواپيما از شركتهاي امبرائر برزيل و بمبارديه كانادا هستند. با اين حال مردم از ياد نميبرند كه نكته ابهامآميز اين است كه شركتهاي بزرگ هواپيمايي ايران تا چه زماني چشم انتظار دريافت سفارشهاي خود باقي خواهند ماند؟